ปัจจุบันเรายังคงได้เห็นหรือได้ยินปัญหาต่างๆของกลุ่มชาติพันธุ์ หลายๆคนคงเคยได้ยินผ่านข่าวมาบ้าง แต่ยังคงมีคนสงสัยว่าปัญหานี้มันเกิดจากอะไร วันนี้เราจึงอยากรวบรวม​สิ่งที่กลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในประเทศไทยต้องพบเจอ พร้อมกับบทสัมภาษณ์ของคุณเกด นักศึกษาชาวกะเหรี่ยง เพื่อให้ทุกคนได้มีความเข้าใจถึงสิ่งที่เคยได้ยินมาอย่างแท้จริง

ไร้สัญชาติ ถูกตัดขาดจากสิทธิ์

สำหรับปัญหาแรกที่กลุ่มชาติพันธุ์ยังคงพบเจออยู่คือการไม่ได้รับสัญชาติ ไม่ได้รับสิทธิสถานะบุคคล หมายความว่า​ หากเราไม่มีสิทธิในสถานะบุคคล​ เราก็จะไม่มีแม้กระทั่งสิทธิขั้นพื้นฐาน และสิทธิพลเมือง เมื่อเจ็บป่วยบางคนอาจจะไม่ได้รักษาเนื่องจากไม่มีสวัสดิ์การจากรัฐ​ แม้ว่าจะเริ่มมีการแก้ไขปัญหาด้วยการกำหนดให้คนไร้สถานะสามารถเข้าถึงสิทธิ์ดังกล่าวได้แล้วแต่ก็ยังมีมากกว่าครึ่งหนึ่งที่ไม่ได้รับการเข้าถึงการรักษาพยาบาล นอกจากจะไม่ได้การรักษาพยาบาลแล้ว​ บางคนไม่มีโอกาสในการศึกษาในระดับสูงเนื่องจากไม่สามารถกู้ยืม กยศ. ได้ เป็นเจ้าของที่ดินก็ไม่ได้หรือมีบ้านเป็นของตัวเองไม่ได้ จะจดทะเบียนสมรสเมื่อแต่งงานยังไม่ได้เลยเมื่อไม่มีสัญชาติ ไม่มีสิทธิ ไม่มีความรู้ พอออกไปรับจ้างที่ต่างจังหวัดก็ถูกนายทุนหรือนายจ้างเอารัดเอาเปรียบได้ง่ายเพราะการออกไปต่างจังหวัดต้องทำเรื่องขอหนังสือเดินทาง​ ในกรณีนี้เราจะเห็นได้จากเด็กกลุ่มชาติพันธุ์หลายๆคนที่มีความสามารถจนสามารถเดินทางไปแข่งขันในเวทีระดับโลกได้แต่ไม่สามารถเดินทางออกนอกประเทศได้อย่างเสรีเนื่องจากต้องทำหนังสือขออนุญาตที่ใช้เวลานาน นอกจากนี้ยังไม่มีสิทธิทางการเมือง​ อย่างเช่นการเลือกตั้งเพราะในกฎหมายได้ระบุไว้ว่าผู้ที่มีสิทธิเลือกตั้งจะต้องได้รับสัญชาติไทยมากว่า 5​ ปี ลองคิดดูว่าหากเราเกิดมาในครอบครัวที่อยู่อาศัยในประเทศไทยมานาน​ แต่กลับไม่ได้รับสิทธิดั่งการเป็นคนคนหนึ่งอย่างที่ควรจะเป็น มันคงน่าอึดอัดน่าดู​ 

ในปัจจุบันประเทศไทยมีคนไร้สัญชาติกว่า 480,000 คน ซึ่งในความเป็นจริงตัวเลขอาจจะมากกว่านี้ด้วยซ้ำ และยังคงมีอีกหลายคนที่ประสบกับปัญหาการไม่สามารถเข้าถึงสิทธิขั้นพื้นฐานได้

ชัยภูมิป่าแสนักกิจกรรมชาวลาหู่ ผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียน
ชัยภูมิ ป่าแสเป็นนักกิจกรรมชาวลาหู่ เขาก็เป็นอีกหนึ่งในผู้ไร้สัญชาติ เป็นนักกิจกรรมในวัย 17 ปีที่ฝากผลงานไว้มากมายผลงานที่สำคัญของเขาก็คือบทเพลงเพื่อคนไร้สัญชาติ “จงภูมิใจ” เขาถูกทหารยิงเสียชีวิตโดยอ้างว่าเป็นการวิสามัญเนื่องจากชัยภูมิขัดขืนในระหว่างตรวจค้น หลังจากพบระเบิดและยาเสพติด​ แต่การตายของเขายังคงเป็นข้อกังขาเนื่องจากการให้ปากคำของพยานแวดล้อมที่ไม่ตรงกัน​ ประกอบกับพยานหลักฐานอย่างกล้องวงจรปิดจากกองทัพบก​กลับถูกบันทึกทับ​ ทำให้ไม่มีภาพบันทึกจากกล้องวงจรปิดในวันเกิดเหตุ​ ไม่พบ​DNA ของชัยภูมิบนอาวุธที่ใช้ขัดขืน รวมทั้งปากคำจากพยานที่เห็นว่าชัยภูมิถูกซ้อมก่อนเสียชีวิต

สุดท้ายแล้วการเสียชีวิตของเขาก็ยังคงเป็นปริศนาและถูกตั้งคำถามว่าเป็นการเสียชีวิตอย่างไม่เป็นธรรมหรือไม่?​ เราไม่ได้ต้องการจะบอกว่าเขาถูกหรือผิด​ แต่เราอยากให้ทุกคนลองตั้งคำถามว่าการทำผิดแล้ว​ ถูกลงโทษด้วยความรุนแรงแทนการใช้กฎหมายในการลงโทษมันถูกต้องแล้วหรือ? 

แล้วปัญหาพวกนี้เกิดจากอะไร? 

     ฐานข้อมูลงานวิจัยทางชาติพันธุ์ในประเทศไทยศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร รายงานถึงปัจจัยที่ทำให้ชาวอาข่า หมู่บ้านพญาไพรเล่ามา​ จังหวัดเชียงราย ไม่ได้รับสัญชาติได้แก่ 1.การทำงานช้าของเจ้าหน้าที่อำเภอที่มีความล่าช้า เกิดจากการไม่ให้ความสนใจต่อคำร้องขอของชาวบ้านขาดความรู้เกี่ยวกับกฎหมายสถานะบุคคล 2.ตัวบุคคลไร้สัญชาติไม่แสดงตนยื่นคำร้องสถานะบุคคลเกิดจากความไม่รู้เกี่ยวกับกฎหมาย ไม่ติดตามความคืบหน้าหลังจากยื่นคำร้องขอตกหล่นจากทะเบียน และแจ้งไม่ตรงกับความจริงเกี่ยวกับสถานะบุคคล 3.ความย้อนแย้งของ พรบ. สัญชาติที่กำหนดว่าบิดามารดาบุคคลต่างด้าวย่อมไม่ได้สัญชาติไทย

เราคิดว่าจุดเริ่มต้นก็คือรากฐานทางความคิดของการไม่ยอมรับว่าประเทศไทยเป็นพหุสังคม มีพหุวัฒนธรรม ซึ่งมันฝั่งลึก คิดดูว่าในสมัยนี้ยังมีคนนั่งเถียงกันว่าใครเป็นไทยแท้ กับไทยไม่แท้ กันอยู่เลย นอกจากนี้ยังมีปัญหาการแพร่กระจายของลัทธิคอมมิวนิสต์ ในยุคสงครามเย็น​ มีผู้อพยพหนีสงครามจากหลายๆประเทศ ซึ่งในสมัยนั้นคนที่มาจากประเทศที่ใช้ระบบคอมมิวนิสต์ถือว่าเป็นภัยต่อความมั่นคง​ มันทำให้รัฐไปขีดเส้นแบ่ง​ แยกกลุ่มคนไทยกับคนต่างด้าวชัดเจน​ ซึ่งต่างด้าวในที่นี้ก็รวมไปถึงชาวเขาคนที่อาศัยอยู่บริเวณชายแดนด้วย ทำให้เด็กๆที่เกิดมาจากพ่อแม่ซึ่งเป็นคนต่างด้าวก็ไม่ได้รับสัญชาติไทยนั้นเอง​ การขอสัญชาติในปัจจุบันมันเลยยากและต้องกินเวลานานขึ้น​ และเนื่องจากต้องตรวจสอบหลายขั้นตอน ต้องให้คนมายืนยัน ตรวจดีเอ็นเอ หากเจ้าหน้าที่รัฐให้สัญชาติกับคนที่ไม่ใช่คนไทยเท่ากับว่าเจ้าหน้าที่รัฐจะต้องติดคุกบวกกับมีช่องโหว่ในการหาผลประโยชน์จากการขอสัญชาติของผู้ไม่หวังดี นั้นเลยทำให้เจ้าหน้าที่ต้องให้ความระมัดระวังในการทำเรื่องให้สัญชาติอย่างมาก
 

ขาดที่ทำกินถูกทำร้ายด้วยนโยบายทวงคืนผืนป่า

    แต่เดิมปัญหาขาดพื้นที่ทำกินของหลายๆชนเผ่าเริ่มต้นจากพวกเขามีวิถีชีวิตอยู่ร่วมกับธรรมชาติ​ บางชนเผ่าเชื่อว่าจะต้องปลูกบ้านอยู่บนที่สูงเท่านั้น พวกเขาใช้ชีวิตอยู่กับร่วมธรรมชาติมาอย่างยาวนานการไม่ได้รับความยอมรับให้ในสถานะบุคคล​ ทำให้พวกเขาไม่ได้รับสิทธิเหนือที่ดิน​ ถึงแม้ว่าจะมีการมอบโฉนดที่ดินให้แก่ชาวบ้านบ้างแล้ว แต่เมื่อเริ่มมีการจัดสรรทรัพยากรจากปัญหาสิ่งแวดล้อมมากขึ้นพื้นที่ที่พวกเขาเคยอาศัย ถูกจัดระเบียบ ถูกไล่ออกจากถิ่นอาศัย ชนเผ่าบางเผ่ามีกรณีพิพาทกับรัฐ​ มาอย่างยาวนาน​ ถูกจับ​ ถูกตรวจค้น เผาทำลายหมู่บ้าน ถูกฟ้องร้องดำเนินคดีจากนโยบายทวงคืนผืนป่าจากนายทุน ที่ไม่สามารถทำอะไรนายทุนตัวจริง หรือผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในการบงการขบวนการตัดไม้ทำลายป่า​ หรือโรงงานแปรรูปไม้ได้เลย สุดท้ายแล้วกลับเป็นชาวบ้าน หรือกลุ่มชาติพันธุ์ที่ถูกทำร้ายจากนโยบายนี้มากที่สุด

ในส่วนของปัญหานี้คุณเกด ได้ให้ข้อมูลกับเราว่า

"เรื่องที่ดินด้วยค่ะ คือเราทำมาหากินที่นี่นานแล้วแต่เมื่อก่อนไม่มีโฉนด ก็โดนว่ามาตลอดว่าบุกรุกป่า ผิดกฏหมาย เข้าใจนะคะว่ามันผิดจริงๆ แต่ถ้าชาวบ้านไม่ทำก็ไม่มีอะไรจะกิน" 

จากกรณีของบิลลี่​ พอละจี….
 นอกจากนี้ยังจะเห็นได้จากกรณีของบิลลี่​ พอละจี ซึ่งเป็นนักกิจกรรมกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยงที่เรียกร้องเรื่องพื้นที่อยู่อาศัยของชาวกะเหรี่ยงปาเกอะฌอหมู่บ้านใจแผ่นดิน หลังจากถูกผลักดันให้ออกจากพื้นที่ป่าแกงกระจาน ซึ่งเป็นที่ที่พวกเขาอยู่อาศัยมาอย่างเนินนาน ด้วยการถูกเจ้าหน้าที่เผาทำลายหมู่บ้าน​ สุดท้ายจากเสียงเรียกร้องถูกทำให้เงียบลงด้วยการฆ่าอย่างอำมหิต และผู้ต้องสงสัยบางส่วนก็ยังคงเป็นเจ้าหน้าที่รัฐ

ชนเผ่าพื้นเมืองถูกตรีตราว่าเป็นพวกทำลายป่าไม้มากที่สุด จากวาทะกรรมชาวเขาเผาป่า,ชาวเขาทำลายป่า​ ถูกนำมาใช้เพื่อแสดงความถูกต้องให้ภาครัฐเข้ามาจัดระเบียบที่อยู่อาศัยของพวกเขา​ ในขณะที่วิถีชีวิตและความเชื่อของพวกเขา​ เชื่อและเคารพในธรรมชาติ พวกเขามีการจัดสรรร่วมกันดูแลป่าไม้อย่างยั่งยืน​ ปัญหาคือรัฐกลับมองว่าคนกับป่าไม่สามารถอยู่ร่วมกันได้ เราคิดว่าปัญหานี้รัฐควรแก้ไขด้วยการแก้ปัญหาอย่างเป็นกลางไม่เลือกปฏิบัติเพียงเพราะพวกเขาเป็นชนเผ่าถ้าเขามีวิถีชีวิตอยู่ร่วมกับป่าก็ควรจะให้เขาช่วยกันดูแลป่ามากขึ้นหรือไม่ ? ควรจะจัดการกับผู้บงการขบวนการตัดไม้ทำลายป่า เจ้าหน้าที่ ที่อยู่เบื้องหลังรวมไปถึงโรงงานแปรรูปไม้ที่แปรรูปไม้ผิดกฎหมาย 

สูญเสียอัตลักษณ์และวัฒนธรรม

ถึงแม้ว่าจะมีการอนุรักษ์​วัฒนธรรม​ชนเผ่าพื้นเมืิองโดยมีการจัดทำให้คนเข้ามาศึกษาภายในหมู่บ้านของชนเผ่า​ แต่ก็ปฎิเสธไม่ได้ว่าการเข้ามาของความเจริญ​ และการแนวคิดชาตินิยม​ ทำให้วัฒนธรรม​ชนเผ่าบางอย่างสูญเสียไป​ ยกตัวอย่างเช่นเรื่องของภาษาซึ่งบางคนไม่พูดภาษาของเผ่าตัวเองกันแล้ว​ อย่างในกรณีของชาวชอง ซึ่งในปัจจุบันแทบจะไม่มีใครพูดภาษาชองกันแล้ว ทำให้วัฒนธรรม อัตลักษณ์ของชาวชองเริ่มจางหายไป​ ภูมิปัญญาที่สืบทอดกันมาก็เริ่มเลือนหายเพราะคนรุ่นใหม่เริ่มเปลี่ยนวิถีชีวิตให้เข้ากับคนเมืองมากขึ้น​ 

ปัญหาดังกล่าวเราคิดว่า​ มันเป็นปัญหาที่ควรให้ความสนใจอย่างมาก ในบางชนเผ่าอาจจะมีการอนุรักษ์อยู่​ แต่ในบางกลุ่มที่มีกันอยู่น้อยก็เริ่มเลือนหายไปแล้ว เราควรมาร่วมกันอนุรักษ์เสน่ห์ของวัฒนธรรมเช่นนี้ต่อไป และยอมรับในพหุวัฒนธรรม​ให้มากขึ้น​ ยอมรับว่าประเทศไทยมีความหลากหลาย​ จากที่เคยได้เล่าเรียนมาเราพบว่าน้อยมากที่การศึกษาไทยจะพูดถึงเรื่องราวของชนเผ่าเหล่านี้แบบจริงจัง​ เพื่อให้เด็กไทยได้เข้าใจความแตกต่าง​ เรายึดติดกับแนวคิดชาตินิยมมากไปหรือไม่?

 ถูกตีตราจากสังคมภายนอก