ทำให้ผมคิดถึงฉากหนึ่งในลิตเติลฟอร์เรสต์ ตัวละครหนึ่งบอกว่า คนยุคใหม่นั้นไม่เคยสัมผัสดิน แต่ก็พูดเรื่องดิน พูดเรื่องการดูแลต้นไม้ ทั้งๆ ที่ไม่เคยสัมผัส ไม่เคยใช้ชีวิตอยู่ท่ามกลางต้นไม้ ตัวละครนั้นบอกว่า คนพวกนี้หยิบหย่ง ไม่เป็นชิ้นเป็นอัน และเกือบพูดในความหมายที่ว่า คนพวกนี้น่ารังเกียจ

ผมไม่เห็นด้วยไปเสียทั้งหมดกับการเลือกความรู้อย่างใดอย่างหนึ่งนัก คิดว่าความรู้นั้นคงมีหลายระดับ ตั้งแต่ความรู้ที่พบเจอด้วยตนเอง (ซึ่งแน่นอน จะเป็นความรู้ที่ 'ฝัง' อยู่กับคุณมากที่สุด เพราะคุณต้องใช้เวลามากที่สุดในการซึมซับ และค้นพบบทสรุปด้วยตนเอง) ความรู้แบบทุติยภูมิ ที่ทำหน้าที่ประหยัดเวลาให้คุณ เพราะคุณไม่ต้องไปพบกับประสบการณ์นั้นๆ เอง แต่คุณก็ได้ 'บทสรุป' จากสิ่งที่คนที่ไปพบประสบการณ์นั้นมาเล่า ความรู้แบบนี้อาจไม่ได้ตรึงติดอยู่ในใจคุณนัก เพราะคุณไม่ผ่านเส้นทางนั้นมาด้วยตนเอง แต่ได้เพียงผลลัพธ์เท่านั้น ทำให้อาจเป็นความรู้ที่คุณระลึกขึ้นมายากกว่า (นอกเสียจากว่า คุณใช้มันบ่อยๆ) ความรู้แบบตติยภูมิที่อาจสรุปบางสิ่งจากทุติยภูมิเข้าไปอีก จนออกมาเป็นบทเรียนแทบสำเร็จรูป ที่ใช้อธิบายได้ในแทบทุกเรื่อง แต่คุณต้องหาวิธีเอามันไปประยุกต์ใช้เอง หรือหันเหลี่ยมด้านคมมุมของมันเองเพื่อให้เหมาะกับสถานการณ์

คงไม่ได้มีความรู้แบบไหนดีกว่าแบบไหนโดยสมบูรณ์ แต่แต่ละแบบก็มีการประยุกต์ใช้ (application) ที่เหมาะสมแตกต่างกัน คุณอาจไม่สามารถพึ่งพาความรู้ที่พบเจอด้วยตนเองได้ทั้งหมด เพราะคุณก็มีเวลาจำกัดบนโลกใบนี้ ในขณะเดียวกัน คุณก็ไม่อาจพึ่งพาความรู้ทุติยภูมิหรือตติยภูมิได้ทั้งหมดเพราะในวันหนึ่ง คุณอาจตื่นขึ้นมา แล้วพบว่า แท้จริงแล้ว คุณไม่ได้ลงไปรู้อะไรจริงๆ เลย