หลายๆ คนให้ความเห็นว่าปารีสเป็นเมืองที่สวยที่สุดในโลกซึ่งผมว่าส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากนโยบายการออกแบบพื้นที่เมืองและการบังคับใช้กฎหมายควบคุมอาคารที่เข้มงวดจนทำให้เกิด‘เอกภาพ’ (unity) หรือความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน

             กฎหมายควบคุมอาคารของปารีสมีการกำหนดรายละเอียดที่รัดกุมตั้งแต่เรื่องความสูงของอาคาร ระยะถอยร่นจากทางสาธารณะ จนถึงระยะต่างๆ บนรูปด้านอาคาร จนสามารถแน่ใจได้ว่าอาคารจะออกมากลมกลืนกันโดยไม่ทำให้ภาพลักษณ์ของเมืองเป็นเหมือนตัวต่อคนละยี่ห้อที่มาประกอบกัน

             พวกเราถือเป็นนักเดินทางที่มีประสบการณ์การวางแผนการเดินทางด้วยตัวเองค่อนข้างน้อย

           เราไปต่อคิวซื้อตั๋วที่เคาน์เตอร์ ซึ่งจริงๆ แล้วมีไว้สำหรับขายตั๋วรถไฟความเร็วสูงระยะไกล พนักงานให้เราแลกแบงก์ห้าร้อย 1 ใบเป็นแบงก์ร้อย 5 ใบ เพื่อให้เราไปหยอดตู้เอง เราถามว่าแลกเพิ่มได้ไหม แต่พนักงานก็เปิดเคาน์เตอร์ให้ดูพร้อมกับขอโทษที่ไม่มีให้แลกมากกว่านั้นแล้ว
           เราพยายามหาทางแตกแบงก์ต่อด้วยการซื้อโยเกิร์ตในร้านสะดวกซื้อใกล้ๆ แต่ทางร้านก็ไม่มีเงินทอนแบงก์ใหญ่ ซึ่งที่จริงก็สมเหตุสมผลแล้ว เพราะธนบัตรห้าร้อยยูโรในขณะนั้นตีค่าเป็นเงินไทยได้ราวสองหมื่นบาท จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่ทำไมจึงไม่มีใครรับหรือไม่มีเงินทอน
           เราเลยต้องเข้าเมืองด้วยเงินที่ใช้ไม่ได้จำนวนมาก และมีเงินที่ใช้ได้ในชนิดที่มีคำว่า ‘ไปตายเอาดาบหน้า’ เคลือบอยู่บางๆ

           แต่ละคนคงมีวิธีการท่องเที่ยวที่แตกต่างกันไป บางคนเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ บางคนเน้นชิม บางคนก็เที่ยวเพื่อตอบสนองความอยากรู้อยากเห็น การมาต่างประเทศในครั้งนี้ของผมกับเทียนมีจุดประสงค์หลายแบบผสมๆ กันไป ที่แน่ๆ คือไปสำรวจสถานศึกษา ไปดูอาคารที่อยากดู ไปชมงานศิลปะ และสำรวจเมืองปกติแล้วการสำรวจเมืองของผมกับเทียนนั้นสามารถเป็นไปได้หลายรูปแบบ เช่น เดินไปเรื่อยๆ สำรวจตามเส้นทางหรือสำรวจตามสถานที่สำคัญ ซึ่งครั้งนี้เราจะสำรวจเมืองโดยใช้สถานที่ถ่ายทำภาพยนตร์เป็นหมุดหมายหลัก

           ปารีสเป็นหนึ่งในมหานครที่มีนักท่องเที่ยวมาเยี่ยมเยียนต่อปีมากที่สุดในโลก และมีชื่อเสียงในด้านความโรแมนติกด้วยเหตุนี้มันจึงถูกเลือกให้เป็นฉากหลังของวรรณกรรมและภาพยนตร์หลายๆ เรื่อง

           หนึ่งในนั้นคือภาพยนตร์เรื่อง Before Sunset ภาพยนตร์ลำดับที่สองในไตรภาค Before ว่าด้วยความสัมพันธ์ของตัวละครที่เริ่มเจอกันในฐานะของหนุ่มสาวแปลกหน้าก่อนจะตัดสินใจใช้เวลาร่วมกันในเวียนนา (Before Sunrise) แล้วได้กลับมาพบกันอีกครั้งหลังต่างฝ่ายไปมีชีวิตของตนเอง (Before Sunset) ก่อนที่ความสัมพันธ์ของทั้งสองคนจะมาถึงจุดที่เปราะบางในภาคที่สาม (Before Midnight)

ภาพยนตร์ชุดนี้กำกับโดย Richard Linklater ผู้กำกับภาพยนตร์ที่แต่ละเรื่องของเขามักมี ‘เวลา’ เป็นองค์ประกอบเด่นอย่างไตรภาค Before นั้น ถ่ายทำแต่ละภาคห่างกัน 9 ปี หรือBoyhood ที่เล่าเรื่องการเติบโตของเด็กคนหนึ่ง โดยเขาถ่ายทำเป็นเวลา 12 ปี เส้นเวลาในหนังของลิงเคลเตอร์จึงมีความสัมพันธ์

กับโลกในชีวิตจริงอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

           สิ่งหนึ่งที่ชูให้ภาพยนตร์ชุด Before เป็นที่จดจำคือสถานที่เกิดเหตุ แต่ละภาคใช้ฉากหลังเป็นแต่ละเมืองในทวีปยุโรป อย่าง Before Sunset ก็มีฉากหลังของเรื่องคือปารีส และในเมื่อภาพยนตร์ชุดนี้คือภาพยนตร์โปรดของเทียน เราจึงเริ่มต้นการท่องเที่ยวด้วยการไปจาริกตามสถานที่ถ่ายทำภาพยนตร์เรื่องนี้

           การท่องเที่ยวด้วยวิธีนี้เปิดความเป็นไปได้อีกแบบให้เราได้เห็นเมือง นอกเหนือจากสถานที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวเราจึงได้สัมผัสปารีส—เมืองที่ขึ้นชื่อว่าสวยงามที่สุด—ในอีกด้านที่มันเป็นคงน่วเสียดายหากเราท่องเที่ยวโดยกระโดดข้ามการสัมผัสเส้นทางในเมืองเพียงเพื่อไปยังจุดต่างๆผมและเทียนต่างคนต่างเคยมาปารีสในต่างวาระกัน แต่ครั้งนี้เรามาด้วยกัน และจะได้ทำความ Before Sunset

           สถานที่แรกที่เราไปถึงคือ Shakespeare and Companyร้านหนังสือชื่อดังที่อยู่ใกล้ๆ อาสนวิหาร Notre-Dame de Paris

           Shakespeare and Company อัดแน่นไปด้วยเสน่ห์ภายในร้านประกอบด้วยพื้นไม้และชั้นหนังสือที่เก่าคร่ำคร่า ไม้แต่ละชิ้นมีความสวยงามที่แสดงออกถึงอายุของมัน หลายชิ้นบิดงอและมีผิวเงามันซึ่งเกิดจากการใช้งาน เหมือนหินที่ถูกขัดมนด้วยคลื่นและลมแทนที่จะเกิดจากสีทาเคลือบผิวไม้อย่างที่เป็น

           เราเดินในตรอกซอกซอยตามเส้นทางที่ตัวละครไปในย่านซอร์บอนน์ (Sorbonne) และเลอ มาเรส์ (Le Marais) และเราก็ได้พบสิ่งที่น่าสนใจอื่นๆ ระหว่างทาง เช่น สนามเด็กเล่น และแผงร้านค้า ที่ทำให้เราได้สังเกตวิถีชีวิตของคนในเมือง อย่างคุณป้าที่เดินดมดอกไม้ตามริมรั้ว นักดนตรีที่เล่นอยู่ตามท้องถนน และผู้พิการที่ใช้ชีวิตทัดเทียมคนส่วนใหญ่ได้อย่างปลอดภัย

          ขณะที่ในกรุงเทพฯ—เมืองที่มีบุคคลทุพพลภาพเช่นกันพวกเขาเหล่านั้นกลับต้องอาศัยความสามารถพิเศษส่วนตัวและ‘น้ำใจ’ ของชาวไทยเพื่อใช้ชีวิตเป็นหลัก ไม่ใช่ระบบที่เอื้อเฟื้อแก่พวกเขา
ผมเคยเห็นคุณลุงขายลอตเตอรี่ตาบอดต้องเดินกลางทางสัญจรของรถเพราะไม่มีทางเท้า และริมทางเต็มไปด้วยฝาท่อระบายน้ำที่ผุพัง ส่งผลให้รถต้องหยุดรอ ทำให้การจราจรเริ่มติดขัดแต่เมื่อผมไปพูดคุยกับผู้คนแถวนั้น เขาก็บองว่าลุงไปไหนมาไหนแบบนี้อยู่แล้ว และเขาก็ดูแลตัวเองได้

          อย่างไรก็ตาม การได้มาเห็นการจัดการในต่างถิ่นก็ทำให้ผมคิดอยู่เสมอว่าเมืองที่ ‘อยู่ดี’ กว่านี้ เป็นไปได้สำหรับเราทุกคน

           การออกแบบให้คนทุกกลุ่มสามารถใช้งานอย่างไร้อุปสรรคและเท่าเทียมกันอย่างที่ผมเพิ่งพูดถึงไป มีชื่อเรียกว่าอารย-สถาปัตย์ หรือ universal design แต่นอกจากสิ่งที่กล่าวไปแล้วนั้น พื้นที่สีเขียวก็เป็นอีกสิ่งที่ยกระดับคุณภาพชีวิตของคนเมืองได้

          สถานที่ที่สะท้อนถึงคุณภาพชีวิตในด้านนี้ของปารีส และเป็นโลเคชั่นของหนังด้วยก็คือ Coulée verte René-Dumontหรือ Promenade Plantée สวนลอยฟ้าในย่าน Quinze-Vingts

          ตอนแรกเราหาสถานที่นี้ไม่เจอ เพราะผมเดินตามหมุดในกูเกิลแมปส์โดยไม่ได้อ่านอะไรเกี่ยวกับมัน จนเริ่มสังเกตรอบตัวให้มากขึ้นว่าร่มไม้บหญ้าแถวๆ นั้น มันอยู่ที่ไหนบ้าง ผมจึงได้เห็นว่ามีต้นไม้อยู่บนยอดอาคารโครงสร้างเป็นซุ้มโค้งคล้ายสะพานส่งน้ำโรมันตลอดทั้งแถบ เราจึงหาทางขึ้นมาบนนี้ได้

          แม้จะเรียกว่าเป็นสวนลอยฟ้าของปารีส แต่เดิมทีโครงสร้างของที่นี่ใช้เพื่อรองรับรางรถไฟ จนเมื่อมีการเลิกใช้จึงได้มีการปรับปรุงด้านบนให้เป็นสวน (เหมือนสวน High Line ในนิวยอร์ก) และด้านล่างเป็นร้านค้าที่หลากหลายเส้นทางบนสวนนี้เดินได้โดยไม่เบื่อ เพราะนอกจากจะเป็นสวนที่ร่มรื่นแล้ว มันยังเป็นจุดที่จะสามารถชมทิวทัศน์ของเมืองจากด้านบนได้อีกด้วย

          การไปเยี่ยมชมสถานที่ที่ใช้ถ่ายทำภาพยนตร์ทำให้เราเห็นถึงความแตกต่างระหว่างภาพจำในหนังกับตัวสถานที่จริงๆ

         ภาพยนตร์นั้นมีความหลากหลายในขั้นตอนการสร้าง และมันสามารถถูกเนรมิตออกมาตามจุดประสงค์ของผู้สร้างเพื่อที่จะเลือกความจริงบางส่วนในขณะถ่ายทำมาดัดแปลงและเรียบเรียงเพื่อส่งสารไปยังผู้รับชม แน่นอนว่าอาจมีภาพยนตร์ที่มุ่งเน้นการบันทึกเหตุการณ์ขณะถ่ายทำเป็นหลักอย่างภาพยนตร์สารคดีแต่ช่วงเวลาที่ถูกบันทึกในนั้นก็ถูกตัดขาดจากเหตุการณ์ก่อนหน้า (antecedent) และเหตุการณ์ที่เกิดหลังจากนั้น (aftermath)

          การตามรอยสถานที่เหล่านี้ทำให้เราได้เห็นและสัมผัสกับสิ่งมากมายที่ไม่เหมือนหรือไม่อาจสัมผัสได้โดยตรงจากภาพยนตร์  เช่น สภาพตามปกติของสถานที่ สิ่งที่อยู่นอกเฟรมกล้อง แสงสภาพอากาศ และอุณหภูมิ ภาพในหัวกับสถานที่จริงจึงเป็นสองสิ่งที่ต่างกันอย่างเปรียบเทียบได้ยาก อาจมีเรื่องของแสงและสภาพอากาศเท่านั้นที่พอจะเทียบได้ว่าทำให้ภาพออกมาแบบไหนนอกจากนั้นแล้ว ผมไม่คิดว่าเราสามารถเปรียบเทียบได้ว่าประสบ-การณ์ในการดูหนังกับการไปอยู่ในสถานที่ถ่ายทำ สิ่งไหนเด่นหรือ

ด้อยกว่ากัน เพราะมันเป็นคนละอย่างกันโดยสิ้นเชิง

         แต่สิ่งหนึ่งที่เราพอจะตีความได้จากการไปอยู่ตรงนั้นก็คือทำไมปารีสถึงถูกเลือกให้เป็นพื้นหลังของเรื่องราวเช่นนี้การเดินทางครั้งนี้ทำให้เราได้ลองมองปารีสจากหลายๆ มุมเช่น จากมุมตามทางที่เราเดิน มุมจากบนสะพานเหนือแม่น้ำแซนมุมจากที่สูงบนเนินของย่านมงมาทร์ (Montmartre) ซึ่งทำให้เราค่อยๆ เห็นรูปแบบและเอกภาพที่แข็งแรงของปารีส และในเอ-ภาพนี้ก็มีความหลากหลาย

        อย่างที่ผมพูดไปว่าเอกภาพกับความกลมกลืนนั้นไม่ใช่สิ่งเดียวกัน อย่างปารีสนั้น ถ้ากลืนกันไปหมดก็คงน่าเบื่อและทำให้คนหลงทางกันได้ง่ายๆ ปารีสจึงวางถนนเป็นแนวที่มีจุดตัดตามจัตุรัสและอาคารสำคัญต่างๆ ทำให้มีจุดหมายตาและจดจำได้ง่ายเช่น หอไอเฟล ประตูชัย มหาวิหาร Basilique du Sacré-Coeurรวมไปถึงเหล่าอาคารสมัยใหม่อย่าง Centre Georges Pompidouศูนย์ศิลปะวัฒนธรรมที่ออกแบบโดย Renzo Piano ผู้มีแนวคิดในการออกแบบโดยนำสิ่งที่ปกติแล้วจะถูกปิดซ่อนโดยอาคาร เช่นท่องานระบบและโครงสร้างออกมาไว้ด้านนอกทั้งหมดจนดูเหมือนเป็นเครื่องจักรขนาดใหญ่

Montparnasse Tower และ UNESCOMeditation Space งานออกแบบโดยสถาปนิกชาวญี่ปุ่น Tadao

Ando

        ปารีสเป็นเมืองที่มีรูปแบบชัดเจน แต่ก็แสดงออกถึงความหลากหลาย ถ้าเปรียบเป็นคนก็อาจเหมือนคนที่มีอุดมการณ์และหลักการให้เรารู้สึกชื่นชมและวางใจที่จะคุยด้วย แต่ในขณะเดียวกันก็ไม่ได้ตายตัวชนิดที่ว่าจะทำให้เราเข้าใจได้ทั้งหมดในสองสามบทสนทนา

        คงเพราะเช่นนี้เองที่ทำให้เมืองแห่งนี้มีเสน่ห์และมีผู้แวะเวียนมาไม่ขาดสาย