คุณเชื่อในการเริ่มต้นใหม่แบบที่เรียกว่า Clean Slate หรือ Fresh Start ไหมครับ?

ในยุคก่อนที่คนยังอยู่กันเป็นหมู่บ้านขนาดย่อม หากมีชายหรือหญิงใดประพฤติมิชอบ มักถูกประณามหรือแปะป้ายให้เป็นตัวเสนียด แม่มด หรือปอบ ถ้าเจ้า ‘คนร้าย’ นี้ไม่ถูกรุมประชาทัณฑ์ด้วยการเผาทั้งเป็นหรือปาหินใส่จนเสียชีวิตก็อาจถูกไล่ออกจากหมู่บ้าน อัปเปหิให้ไกลสายตา

การถูกอัปเปหิออกไปนั้นยังถือเป็นโชคดี เพราะทันทีที่ชายหญิงที่เคยถูกกล่าวหาว่าเป็นเสนียด เป็นปอบ เป็นกาลกิณีไปเริ่มใช้ชีวิตในที่ใหม่ เคราะห์กรรมที่เคยติดตัวไว้ก็ราวกับจะถูกชะล้างออกไป ชาวบ้านในที่อยู่อาศัยใหม่คงไม่รู้ถึงประวัติแต่เก่าก่อนของเขาหรือเธอ หากถูกซักไซ้ไล่เลียงมากๆ เข้า อย่างดี เขาหรือเธออาจปั้นเรื่องขึ้นมาเพื่อเริ่มต้นอย่างสะอาดสะอ้าน Clean Slate กันไป

นั่นคือยุคก่อนนะครับ แต่ในยุคนี้ ผมคิดว่าการเริ่มต้นอย่างขาวสะอาดนั้นทำได้ยากกว่าเดิมมาก

หนึ่ง—เพราะเราบันทึกประวัติข้อมูลต่างๆ ทั้งของตนเองและของกันและกันไว้บนอินเทอร์เน็ต ไว้บนโครงข่ายที่สามารถเชื่อมโยง สืบเสาะได้ สอง—เพราะมีประดิษฐกรรมอย่างเสิร์ชเอนจิ้น ที่ช่วยให้การค้นหาข้อมูลที่ว่าง่ายขึ้น

ยุคนี้ ก่อนจะรับใครเข้าทำงาน นายจ้างก็อาจไปเสิร์ชประวัติดูก่อนว่าคนที่จะจ้างนั้นเคยด่างพร้อยมาจากที่ทำงานเก่าหรือไม่ มีคดีติดตัวมาไหม หรือถ้าอยากสืบลึกลงไปกว่าผลการค้นหาธรรมดา อาจลองไปแอดเป็นเพื่อนในเฟซบุ๊คเพื่อดูทัศนคติว่าจะเข้ากับที่ทำงานใหม่ได้หรือเปล่าประกอบการพิจารณา (ถึงแม้นี่จะเป็นการกระทำที่อาจถูกมองว่า ‘ข้ามเส้น’ไปบ้างก็ตาม) แม้แต่คนจะเริ่มเดตกันอาจต้องไปค้นหาประวัติของอีกฝ่ายเพื่อหาข้อมูลประกอบการพิจารณาความปลอดภัยในการลงทุนลงใจไว้ก่อนด้วย

การเริ่มต้นอย่าง Clean Slate จึงเป็นไปได้ยากเต็มที

โอกาสครั้งที่สองอาจไขว่คว้าได้ไม่ง่ายดังในอดีต

ชายชาวสเปนคนหนึ่งต้องการเริ่มต้นใหม่—อย่างขาวสะอาด

การต่อสู้เพื่อเริ่มต้นใหม่ของเขาเริ่มในปี 2009 เมื่อเขาค้นพบว่าถ้าค้นหาชื่อของตัวเองในกูเกิล สิ่งที่โผล่ขึ้นมาคือเอกสารทางกฎหมายชิ้นเก่าตั้งแต่ปี 1998 เอกสารชิ้นนี้มีความยาวเพียง 36 คำ เนื้อหาบอกว่าบ้านของเขาถูกยึดไปประมูลเพื่อนำเงินที่ได้มาจ่ายให้เจ้าหนี้ที่เขาติดค้างอยู่ในตอนนั้น—เป็นคดีในอดีตที่ผ่านมาแล้วสิบปี แต่เป็นอดีตที่ยังหลอกหลอนเขาอยู่

ทุกครั้งที่มีคนค้นหาชื่อของเขา อดีตชิ้นนี้ก็เหมือนจะกลับมามีชีวิตอีกครั้ง

ด้วยความต้องการให้อดีตนี้ลบเลือนไป เขาจึงแจ้งคำร้องไปที่องค์กรป้องกันข้อมูลส่วนบุคคลของสเปนให้เว็บไซต์ของหนังสือพิมพ์เอาเอกสารชิ้นนี้ ‘ออก’ จากอินเทอร์เน็ต แต่ไม่เป็นผล องค์กรฯ ปฏิเสธคำร้องของเขาด้วยเหตุผลที่ว่าเอกสารที่เขาแจ้งให้ ‘ถอดออก’ นั้น เป็นเอกสารที่ถูกต้องแม่นยำตามกฎหมาย อย่างไรก็ตาม องค์กรฯ รับคำร้องอีกส่วนของเขาที่ขอให้กูเกิล ‘ถอด’ ผลการค้นหาไปยังเอกสารชิ้นนี้ออก (ก็ยังดี)

คดีเล็กๆ คดีนี้กลายเป็นเรื่องใหญ่ขึ้นมา เมื่อถูกใช้เป็นคดีตัวอย่างในศาลสหภาพยุโรป ว่าด้วย ‘สิทธิที่จะถูกลืม’ (Right to be forgotten) 

เดือนพฤษภาคม 2014 ศาลสหภาพยุโรปตัดสินคดีได้ผลออกมาว่าต่อจากนี้หากมีคำร้องให้กูเกิล ‘ซ่อน’ ผลการค้นหาใดๆ ที่จะมีผลเสียต่อบุคคลใดบุคคลหนึ่ง กูเกิลจะต้องทำตาม โดยมีเงื่อนไขว่าผลการค้นหานั้นจะต้องเชื่อมโยงไปยังหน้าเว็บไซต์ที่ ‘ไม่แม่นยำ ขาดคุณภาพ ไม่เชื่อมโยงกับปัจจุบันแล้ว หรือให้ข้อมูลมากเกินความจำเป็น’ (where the information is inaccurate, inadequate, irrelevant or excessive)

อย่างที่บอกครับว่าการตัดสินครั้งนี้กลายเป็นการตั้งบรรทัดฐานครั้งสำคัญ เพราะถ้านับเพียงแค่ตัวกูเกิล กูเกิลเองครองตลาดเสิร์ชเอนจิ้นในยุโรปมากถึง 90% แล้ว เท่านั้นยังไม่พอ คำตัดสินนี้อาจถูกใช้เป็นมาตรฐานที่ถูกอ้างถึงได้ในคดีอื่นๆ ที่มีลักษณะเดียวกันทั่วโลกด้วย

หลังจากที่ศาลมีคำตัดสินออกมา กูเกิลยอมปฏิบัติตามแต่โดยดี ด้วยการเปิดแบบฟอร์มให้บุคคลทั่วไปมากรอกยื่นคำร้อง หากต้องการให้ผลการค้นหาของตนเองชิ้นไหน ‘ถูกลืม’ จากกูเกิลก็สามารถยื่นคำร้องเข้ามาได้

เพียงเปิดรับวันแรก มีคนยื่นคำร้อง ‘ขอให้ลืม’ มากถึง 12,000 ฉบับ และภายในครึ่งปีก็ได้รับมากถึง 70,000 ฉบับ (สถิติล่าสุดเป็นของเดือนธันวาคม 2014)

ดูเหมือนว่ามีคนอยากเริ่มต้นใหม่แบบ ‘ขาวสะอาด’ มากพอดู

กรกฎาคม 2014 สื่อในอังกฤษหลายเจ้า เช่น BBC และ The Guardian ได้รับจดหมายส่งตรงจากกูเกิล 

เนื้อความในจดหมายแจ้งว่า ต่อไปนี้ กูเกิลยุโรปจะไม่สามารถแสดงลิงก์ไปยังบางข่าวของเว็บไซต์สื่อนั้นๆ ได้อีกแล้ว โดยอ้างเหตุผลจากคำตัดสินของศาลสหภาพยุโรป

ปัญหาคือข่าว ‘บางข่าว’ ที่ว่าเป็นข่าวที่เป็นผลประโยชน์ของสาธารณะ และยัง ‘เกี่ยวข้องกับปัจจุบัน’ (Relevant) อยู่ชัดๆ เช่น ข่าวผู้ต้องหาถูกจับเพราะมีรูปกระทำชำเราเด็กไว้ในครอบครอง บทความวิพากษ์วิจารณ์นักการเมืองเกี่ยวกับการกระทำมิชอบ ข่าวกรรมการฟุตบอลโกงผลการตัดสิน ข่าวอดีตผู้บริหารของบริษัทหลักทรัพย์ Merrill Lynch ถูกปลด ไปจนถึงคอมเมนต์เสียๆ หายๆ ของพนักงานเทสโก้โลตัสที่มีต่อลูกค้าและรีวิวแง่ลบจากคนไข้ต่อนายแพทย์

ทั้งหมดนี้เป็นข่าวหรือบทความที่ดูอย่างไร คนส่วนใหญ่น่าจะบอกว่าไม่เข้าข่ายคำตัดสินของศาลสหภาพยุโรป เพราะต่างก็เป็นข่าวที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะและเป็นความจริงทั้งสิ้น ความกังวลจึงเกิดขึ้นเมื่อกูเกิลใช้ปฏิบัติการ ‘ลืม’ อย่างหว่านกระจายเช่นนี้ จะเป็นผลเสียมากกว่าผลดี เพราะกลายเป็นว่าประวัติศาสตร์ของใครๆ ล้วนถูกเขียนขึ้นใหม่ได้ อดีตที่ไม่อยากให้คนอื่นจดจำ (แม้จะ ‘ฉาว’ เพียงใด) สามารถถูกลบออกได้เหมือนการลบรอยสิวในโปรแกรมโฟโต้ช็อป

นักข่าวของ BBC ผู้เป็นเจ้าของบทความเรื่องอดีตผู้บริหารหลักทรัพย์ Merrill Lynch แสดงความไม่เข้าใจต่อท่าทีของกูเกิล โดยตั้งคำถามว่าเมื่อกูเกิลเป็นเส้นทางหลักในการค้นหาข้อมูลของประชาชน การถูกลบผลการค้นหาจากกูเกิลแบบนี้ก็ไม่ต่างอะไรจากการลบบทความนั้นตรงๆ เลย ทำไมกูเกิลจึง ‘ฆ่า’ การทำข่าวชิ้นนี้ของเขาทิ้งเสียล่ะ?

มีผู้วิเคราะห์ว่าท่าทีแบบนี้ของกูเกิลเกิดขึ้นเพราะกูเกิลไม่พอใจคำตัดสินของศาลสหภาพยุโรป ตัวกูเกิลเองไม่ต้องการถูกบังคับใช้กฎหมาย ‘สิทธิที่จะถูกลืม’ อยู่แล้ว เพราะเป็นการบั่นทอนความเชื่อมั่นต่อผลการค้นหาในเว็บไซต์ของตน แต่เมื่อคำตัดสินออกมาเช่นนี้ กูเกิลจึงต้องกระพือกระแสต่อต้านคำตัดสินให้มากที่สุด เพื่อสาธารณชนจะได้ออกมากดดันให้ศาลกลับหรือปรับคำตัดสินเสีย มีการตั้งข้อสังเกตว่าข่าวที่กูเกิล ‘ฝัง’ ล้วนสามารถสร้างความโกรธแค้นให้กับสาธารณชนได้ทั้งสิ้น และ ‘วิธี’ ในการแจ้งของกูเกิลก็แปร่งประหลาด เพราะคำตัดสินของศาลไม่ได้ระบุให้กูเกิลแจ้งไปยังสื่อใดๆ ว่าลิงก์ของสื่อนั้นจะถูก ‘ฝัง’ แต่กูเกิลกลับเลือกที่จะแจ้งในลักษณะดังกล่าว

ทั้งนี้ก็มีผู้วิเคราะห์ว่าจริงๆ เรื่องไม่ได้มีอะไรซับซ้อนซ่อนเงื่อนขนาดนั้น แต่เป็นเพียงแค่หลักง่ายๆ ว่า กูเกิลต้องรับคำร้องที่ต้องการจะถูกลืมมากถึง 70,000 ฉบับ การจะตรวจสอบว่าคำร้องใดมีหรือไม่มีเหตุผลนั้นยุ่งยากและใช้ทรัพยากรมาก ทางที่ง่ายกว่าก็คือการอนุมัติคำร้องส่วนมากไปเลย โดยใช้การตรวจสอบให้น้อยที่สุด จึงเป็นที่มาของผลลัพธ์แบบนี้

หลายคนมีสมมติฐานว่าบางบทความที่กูเกิล ‘ฝัง’ นั้นอยู่ในลักษณะของข่าว เป็นข้อเท็จจริง ซึ่งไม่น่าจะเข้าหลักการถูก ‘ฝัง’ ได้ แต่ที่ถูกฝัง เหตุผลอาจจะเป็นไปได้ว่าเพราะมีบางคอมเมนต์ (จากผู้ใช้) ในหน้าข่าวนั้นๆ มีลักษณะให้ร้ายบุคคลในข่าว ทำให้เว็บเพจหน้านั้นทั้งหน้าถูก 'ฝัง' ไปเลย ซึ่งทั้งหมดนี้เป็นเพียงการคาดคะเนเท่านั้น แต่ถ้าเป็นความจริง หมายความว่าหากใครต้องการให้กูเกิล ‘ฝัง’ หน้าไหนทิ้ง ก็เพียงแค่ไปคอมเมนต์แรงๆ สาดเสียเทเสียในเว็บเพจหน้านั้น แล้วแจ้งไปที่กูเกิล กูเกิลก็จะ ‘ฝัง’ หน้านั้นโดยไม่ถามซ้ำสอง