01 

เก้าอี้ศิลป์

‘เก้าอี้ศิลปะ’ หรือ One and Three Chairs (1965) ผลงานของศิลปินชาวอเมริกัน โจเซฟ โคซุธ (Joseph Kosuth) เป็นตัวอย่างที่ชัดเจนที่สุดของงานศิลปะแนวคอนเซ็ปชวล

ผลงานศิลปะจัดวางชิ้นนี้ประกอบด้วยเก้าอี้หนึ่งตัว ภาพถ่ายเก้าอี้ขนาดเท่าของจริง (เป็นภาพถ่ายของเก้าอี้ที่ตั้งอยู่ในห้องแสดงงาน) และกระดาษสำเนาขนาดใหญ่ที่พิมพ์ความหมายของคำว่า ‘เก้าอี้’ จากพจนานุกรมลงไป

ทั้งเก้าอี้และภาพถ่ายจะเปลี่ยนไปทุกครั้งเมื่อเปลี่ยนสถานที่แสดงงาน

แต่ถึงแม้ตัวเก้าอี้จะเปลี่ยน สิ่งที่คงอยู่เหมือนเดิมทุกครั้งคือกระดาษสำเนาที่พิมพ์ความหมายของคำว่า ‘เก้าอี้’ จากพจนานุกรม กับแผนผังและคำสั่งในการติดตั้งงานของโคซุธที่ไม่ว่าใครก็ตามที่นำ ผลงานชิ้นนี้ไปจัดแสดง จะต้องเลือกเก้าอี้หนึ่งตัวมาตั้งหน้ากำแพง ถ่ายรูปเก้าอี้ อัดภาพออกมาในขนาดเท่าของจริง ติดบนกำแพงทางซ้ายมือของเก้าอี้ และถ่ายเอกสารความหมายของคำว่าเก้าอี้จากพจนานุกรมขยายขนาดและนำมาติดบนกำแพงด้านขวาของเก้าอี้โดยที่ความสูงเท่ากันกับรูปด้านซ้าย

โคซุธอธิบายการทำผลงานชิ้นนี้ไว้ว่า

“ผมนำวัตถุที่คนทั่วไปใช้ในชีวิตประจำวันอย่างเช่น ‘เก้าอี้’ มาวางไว้ โดยให้ทางซ้ายของเก้าอี้มีรูปถ่ายขนาดเท่าของจริงติดอยู่ และทางขวาเป็นกระดาษที่ถ่ายสำเนาความหมายของวัตถุชิ้นนี้ ตามพจนานุกรม เวลาที่คุณมองไปยังเก้าอี้ จะต้องมีทุกสิ่งที่ว่าปรากฏอยู่ไม่ผิดเพี้ยน ดังนั้น เวลาที่ผลงานชิ้นนี้เปลี่ยนสถานที่จัดแสดง จึงต้องถ่ายรูปขึ้นมาใหม่ทุกครั้ง ผมชอบที่ตัวงานมีอะไรมากกว่าที่คุณเห็น แม้จะเปลี่ยนสถานที่ เก้าอี้ และภาพถ่าย หากท้ายที่สุดมันก็ยังคงเป็นงานชิ้นเดิมอยู่ดี งานชิ้นนี้แสดงให้เห็นถึง ‘ความคิด’ ที่เป็นสิ่งสำคัญที่สุดในงานศิลปะ หาใช่องค์ประกอบอื่นใดไม่”

ด้วยเหตุนี้เอง สิ่งที่ถูกส่งต่อเพื่อนำไปจัดแสดงในสถานที่ต่างๆ จึงไม่ใช่ตัววัตถุอย่างผลงานศิลปะ (เก้าอี้) หากแต่เป็น ‘ความคิด’ของโคซุธต่างหาก

พูดง่ายๆ คือเราไม่จำเป็นต้องขนเก้าอี้ไปแสดงที่ไหนต่อไหนให้เมื่อยตุ้ม หากแต่ส่งต่อ ‘ความคิด’ ของเขาไปแสดงมากกว่า

ความคิดย่อมเบากว่าเก้าอี้เป็นไหนๆ จริงไหม?

นอกจากนี้ One and Three Chairs ยังอ้างอิงไปถึงอุปมาเรื่อง ‘ถ้ำ’ ของเพลโต (Plato) ที่ตั้งคำถามว่า สิ่งต่างๆ ที่เราเห็นในโลกนั้นเป็นความจริงหรือไม่? (มีเก้าอี้อยู่สามรูปแบบ เก้าอี้ที่จับต้องได้ เก้าอี้ที่ตามองเห็น เก้าอี้ที่อธิบายด้วยภาษาหรือคำพูด แต่รูปแบบไหนคือ ‘เก้าอี้’ ที่แท้จริง) และปรัชญาของ ลุดวิก วิตเกนสไตน์ (Ludwig Wittgenstein) ที่แสดงถึงข้อจำกัดของการใช้ภาษา หน้าที่ และความสัมพันธ์ระหว่างภาษากับข้อเท็จจริงที่มีอยู่อย่างไม่จำกัดในโลกที่ไม่อาจอธิบายผ่านภาษาได้อีกด้วย (ท้ายที่สุด ไอ้เจ้า ‘เก้าอี้’ ที่เราเห็นและอ่านความหมายจากคำอธิบายนั้น จริงๆ แล้วมันคืออะไรกันแน่?)

แหม ไม่ยักรู้ว่าสิ่งของธรรมดาสามัญที่ทำให้หายเมื่อยอย่างเก้าอี้จะมีความหมายลึกซึ้งและกลายเป็นศิลปะไปได้เหมือนกัน

ว่าแต่ไอ้เจ้าเก้าอี้ที่เรานั่งๆ กันอยู่เนี่ย มันจะเป็นศิลปะกับเขาได้บ้างไหมนะ