เราได้ยินชื่อคาฟคามานานแสนนาน เห็นหนังสือผ่านตาหลายต่อหลายครั้งแต่ไม่มีโอกาสได้หยิบงานของเขาขึ้นมาอ่านเลย จนเมื่อไม่กี่วันมานี้ พอจะมีเวลาว่างอยู่บ้างเลยถือโอกาสหยิบหนังสือเล่มนี้จากกองหนังสือขึ้นมาลองชิมลางดู

เมตามอร์โฟซิส (The Metamorphosis)

Franz Kafka เขียน

ถนอมนวล โอเจริญ แปล

พิมพ์ครั้งที่ 3 (2559) 

สำนักพิมพ์ สามัญชน

-----ข้อความต่อไปนี้เปิดเผยเนื้อหาสำคัญของหนังสือ-----

"เช้าวันหนึ่ง เมื่อเกรกอร์ ซามซาตื่นขึ้นจากความฝันอันสับสน เขาพบว่าตนเองได้กลายเป็นแมลงยักษ์ไปเสียแล้ว"

เรื่องสั้นขนาดยาวเรื่องนี้เริ่มต้นด้วยประโยคที่ดูเหนือจริง ลึกลับ ไร้ที่มาที่ไปเช่นนี้

ดังประโยคข้างต้น The Metamorphosis เป็นเรื่องราวของเกรกอร์ ซามซา หนุ่มเซลส์แมนธรรมดาที่วันหนึ่งตื่นขึ้นมาพบว่าตนได้กลายเป็นแมลงยักษ์ไปเสียแล้ว เหตุการณ์นี้ก่อให้เกิดผลกระทบและการเปลี่ยนแปลงใหญ่หลวงต่อตัวเขาและครอบครัวซึ่งมีเขาเป็นเสาหลัก

เราอ่านจบโดยใช้เวลาไม่นาน หนึ่งด้วยจำนวนหน้าที่ไม่มาก หนึ่งด้วยเนื้อหาที่พิลึกพิลั่น น่าติดตาม แต่ความรู้สึกภายหลังอ่านจบกลับกลายเป็นความอึดอัดและหดหู่สะเทือนใจ 

คาฟคาเริ่มต้นเรื่องด้วยการ 'กลาย' ของตัวเอก ขณะเดียวกันคาฟคาก็พาเราไปตามติดการ 'กลาย' ของครอบครัวของเกรกอร์ที่ค่อยๆ ผลักไสตัวเขาออก จนกลายเป็นการไม่แยแสในตอนท้าย 

เราพอจะรู้ประวัติคาฟคาคร่าวๆ ในตอนที่เริ่มอ่าน ทำให้พอจะเห็นความเป็นส่วนตัวในตัวเรื่อง เมื่อลอกความเป็น fiction ของมันออก ที่เราเห็นคือถึงความแปลกแยก ความรู้สึกไม่เป็นส่วนหนึ่งกับครอบครัว (โดยเฉพาะกับพ่อ) ของคาฟคา โดยเห็นได้ชัดในฉากการตายของแมลงยักษ์ในตอนท้ายที่ไม่ได้รับความสนใจใยดีจากครอบครัวเลย และแมลงในเรื่องจะเป็นใครไปไม่ได้นอกจากตัวคาฟคานั่นเอง บทวิเคราะห์ในตอนท้าย คุณถนอมนวล โอเจริญยิ่งช่วยทำให้เห็นภาพนี้ชัดเข้าไปอีก

คำถามคือทำไมคาฟคาถึงเลือกให้เกรกอร์กลายเป็นแมลง 'แมลง' ในเรื่องมีความหมายอย่างไร ตามความเห็นของเรา เราว่ามันอาจสะท้อนถึงความแปลกแยกจากผู้คนรอบข้าง ความรู้สึกว่าตนเองต่ำต้อย ไร้ค่า ไม่ต่างอะไรจากแมลงตัวหนึ่ง ซึ่งชวนหดหู่ไม่น้อย (ในบทวิเคราะห์ตอนท้ายเล่มของอ.ถนอมนวล โอเจริญ ได้ให้แง่มุมที่น่าสนใจเกี่ยวกับการ 'กลาย' และ 'แมลง' ในเรื่องไว้ สามารถตามอ่านได้ในเล่มครับ)

อีกประเด็นหนึ่ง (ที่เรารู้สึกว่า) น่าสนใจ คือ The Metamorphosis นั้นขับเคลื่อนไปด้วยความเป็นมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นการสะท้อนให้เห็นถึงความรู้สึกและพฤติกรรมของมนุษย์เราที่เปลี่ยนแปลงตามกาลเวลาผ่านครอบครัวของเกรกอร์ (ที่ชัดเจนที่สุดคือตัวน้องสาว) อีกทั้งยังตั้งคำถามสำคัญกับความเป็นมนุษย์ เกรกอร์ที่ลักษณะทางกายภาพเปลี่ยนไป น้ำเสียงค่อยๆ แปรเปลี่ยนจนฟังไม่ได้ศัพท์ การรับรสอาหารก็ไม่เป็นดังเดิมดูแล้วลักษณะภายนอกของเกรกอร์นั้นห่างไกลจากคำว่า 'มนุษย์' เป็นอย่างมาก หากแต่ว่าภายในใจเขายังคงมีความรู้สึกนึกคิดอยู่เช่นเดิม เช่นนี้แล้วเกรกอร์ซามซาจะยังคงเป็นมนุษย์อยู่หรือไม่? แล้วสมาชิกในครอบครัวที่ผลักไส ปฏิบัติตัวเสมือนเขาเป็นแมลงไร้ค่านั้นมีความเป็นมนุษย์มากน้อยแค่ไหน? จะตัดสินสิ่งเหล่านี้ก็คงจะต้องตั้งคำถามใหญ่อีกทีว่าความเป็นมนุษย์นี่มันคืออะไรกันแน่?

The Metamorphosis นั้นเต็มไปด้วยสัญลักษณ์ ความคลุมเครือ ไม่แน่ชัดและเปิดพื้นที่สำหรับการตีความหลากหลายแง่ ใครมีความคิดเห็นอย่างไรสามารถมาพูดคุยแลกเปลี่ยนกัน หรือจะติชมบทความนี้ก็ย่อมได้ครับ

สุดท้ายนี้เป็นสิ่งที่รู้สึกภายหลังได้สัมผัสงานของคาฟคาเป็นครั้งแรก คือมันเป็นเรื่องเล่าของความเจ็บปวด หม่นหมอง และมีรสแปลกที่เราก็บอกไม่ถูกเหมือนกันว่าคืออะไร แต่ชักจะติดใจเข้าแล้วสิ