ตื่นเต้นคือความรู้สึกแรกจากการได้เดินเข้าไปในอุโมงค์ใต้ทำเนียบอดีตประธานาธิบดี ไม่ต่างกับเด็กที่ชอบฐานทัพลับใต้ดินอะไรทำนองนั้น จำได้ว่าสมัยนั้นชอบขุดหลุมหรือไม่ก็ซุ่มตามต้นไม้หาอะไรมาทับถมให้เล็กและแคบที่สุดเพื่อทำเป็นฐานทัพ 

แต่พอเริ่มเดินเข้าไปเรื่อยๆ เมื่อได้เห็นโต๊ะทำงาน เริ่มเห็นเตียงนอน ห้องที่เล็กแคบใต้ดินประกอบกับจินตนาการเรื่องราวของสงคราม จากความตื่นเต้นเหมือนวัยเด็ก กลับกลายเป็นความหดหู่และอึดอัดแทน รู้สึกสนุกไม่ออกเมื่อได้มาเจออะไรที่มันเป็นของจริงแบบนี้

ทั้งกลิ่น ทั้งคราบ ร่องรอยอดีตในอุโมงค์ ภาพจินตนาการว่าการที่ต้องอดทนอยู่ในที่แคบๆ ไม่รู้คืนรู้วัน เราต้องวิ่งไปทางไหนหรือหนีไปทางไหน ถึงแม้ว่าตรงนี้จะเป็นที่หลบภัยระดับประธานาธิบดีที่ยังพอมีเครื่องอำนวยความสะดวกพอประมาณ ความอึดอัดก็ยังคงอยู่ตลอดการเดินเข้าไปจนเริ่มไม่ไหว ถ้าเป็นอุโมงค์หลบภัยของชาวบ้านสามัญชนคนธรรมดาหล่ะจะแย่ขนาดไหน ขนาดว่าเราไม่ได้เกิดในยุคสงครามเหมือนอย่างบรรพบุรุษเรายังรู้สึกขนาดนี้ แล้วคนที่เคยผ่านยุคสมัยนั้นเขาจะรู้สึกสลดหดหู่เพียงใด

ความจริงหลังจากเที่ยวที่ทำเนียบอดีตประธานาธิบดี ผมตั้งใจว่าจะไปเที่ยวต่อที่พิพิธภัณฑ์สงครามอีก แต่คิดว่าเท่านี้คงจะเพียงพอ ตอนนี้ไม่อยากรู้สึกหดหู่ไปมากกว่านี้อีกแล้ว ถ้ายิ่งได้ไปเห็นเศษซากของสงคราม เห็นภาพถ่าย เราคงหดหู่แบบสุดๆ ค่อยกลับไปดูในสารคดีหรือภาพยนต์ก็คงเพียงพอ

เรายังคงโชคดีที่ไม่ได้เกิดในยุคสมัยนั้น แต่ถึงแม้ว่ามันไม่ได้เกิดขึ้นแต่ก็กลายว่ายังมีคนบางกลุ่มยังพยายามอยากให้เกิดขึ้น บางครั้งก็ได้ยินคำว่า จำเป็นต้องมีสงครามเพื่อเกิดสันติภาพ แต่โดยส่วนตัวแล้วในเมื่อเรายืนอยู่ตรงที่คำว่าสันติภาพโดยพอสังเขปแล้ว เหตุใดต้องวิ่งเข้าหาสงครามเพื่อย้อนหาคำว่าสันติภาพอีก