ภาพแม่ที่ดูอ่อนปวกเปียกเป็นภาพที่ฉันรู้สึกไม่คุ้นชิน ร่างกายของแม่ตอนนี้เหี่ยวย่น ผิวสีน้ำตาลเหี่ยวแห้งราวกับผืนผ้ายับย่นเต็มไปด้วยริ้วรอยกระดำกระด่างห่อหุ้มกระดูกที่ปูดโปน ปกติแม่จะไปร้านทำผมทุกเดือน เพื่อเล็มผมให้เป็นทรงซอยสั้นที่สุดเท่าที่จะสั้นได้ และใช้ยาย้อมสีผมราคาถูกหาได้ทั่วไป ย้อมปิดผมขาวที่ขึ้นแซมทั่วศีรษะอยู่เสมอที่ห้องน้ำในบ้านจนผมเป็นสีดำสนิท ตอนนี้ผมของแม่กลายเป็นผมสีเทาปนขาว แห้งกรอบ บางเป็นหย่อม ยาวประบ่า ชี้ไปคนละทิศทางและดูจะไม่ได้ทำความสะอาดดี ๆ มาหลายวัน ชุดโรงพยาบาลผ้าบาง ๆ ห่อหุ้มแม่ดูราวกับเป็นแค่ผ้าที่ไร้การตัดเย็บ ปกติเมื่อก่อน ในยุคที่ฉันยังได้เห็นแม่บ่อย ๆ แม่จะสวมเสื้อผ้าพอดีตัว กางเกงยีนส์ราคาถูกและเสื้อยืดสีดำเท่านั้น ที่ซื้อตามกระบะลดราคาในห้างดูใหม่เอี่ยมอยู่เสมอ และใส่สเตย์รัดหน้าอกจนแบนราบ

แสงไฟสว่างจ้าในโรงพยาบาลทำให้ฉันเห็นภาพของแม่ชัดเจน ความแตกต่างระหว่างแม่ในความทรงจำและในความเป็นจริงที่ฉันเห็นตอนนี้มากมายเหลือเกิน จนให้ความรู้สึกเหมือนร่างที่อยู่ตรงหน้าของฉันไม่ใช่ของจริง แต่เป็นสิ่งที่ทำจำลองขึ้นมาเพื่อให้ฉันได้เห็นภาพแม่ตอนวัยชราเท่านั้น แต่จริง ๆ นั่นคือแม่ ริมฝีปากซีดเซียวของแม่กลายเป็นสีน้ำตาล แห้งแตกเป็นขุยสีขาว

เมื่อฉันได้เห็นแม่ทีแรก ฉันพอใจขึ้นมาแวบหนึ่งที่ได้เห็นภาพความชราของแม่ อาจเป็นเพราะเมื่อฉันนึกถึงร่างกายเปี่ยมพลังงานในวัยสาวของแม่ ภาพความทรงจำนั้นมาพร้อมกับคำพูดและการกระทำที่ไม่น่าพึงประสงค์มากมาย ถึงขนาดตามหลอกหลอนฉันในฝันนานนับหลายสิบปีหลังออกจากบ้านไปแล้ว หลังความรู้สึกพอใจในแวบแรก มีความรู้สึกผิดจากอดีตก่อนกาลแวบหนึ่ง ที่ตัวเองมีรู้สึกพอใจขึ้นมา ก่อนความรู้สึกผิดจะจางหายไปเร็วพอกันกับความรู้สึกแรก

พ่อที่นั่งเก้าอี้ด้านข้างเตียงของแม่ไม่พูดอะไร มือข้างหนึ่งของพ่อกุมหัวไม้เท้าไว้แบบหลวม ๆ มืออีกข้างวางกุมทับบนมือที่กุมไม้เท้า พ่อก้มหน้าเล็กน้อย ไม่รู้ว่าหลับตาหรือลืมตาอยู่กันแน่

พ่อไปจากบ้านตอนฉันอายุสิบขวบ พ่อกับแม่ไม่ได้เป็นคู่รักกันอยู่แล้ว พวกเขาเป็นเพียงเพื่อนกัน แต่ฉันยังมีความทรงจำวัยเด็กที่พวกเขาพยายามสร้างครอบครัวที่อบอุ่น โดยการที่พาฉันไปเที่ยวทะเลในวันหยุด และไปห้างสรรพสินค้าด้วยกัน ก่อนที่อาจจะเป็นเรื่องเงินที่ทำให้พวกเขาขัดแย้งกัน ทั้งสองคนเรียนไม่จบมหาวิทยาลัยและทำแต่งานรับจ้างรายวัน ดูเหมือนพ่อจะใช้เงินไปกับการซื้อบุหรี่ที่สูบวันละหลายมวนและซื้ออาหาร ส่วนแม่ใช้ซื้อเสื้อผ้าสำหรับสวมไปทำงาน ที่ตอนนี้มันยังกองอยู่รอบบ้านเก่าของเรา ฉันจำได้ว่าในช่วงท้าย ๆ ก่อนที่พ่อจะย้ายออกไป เราเคยถูกตัดน้ำตัดไฟหลายครั้ง แม่พาฉันเดินไปกดกริ่งบ้านอื่นเพื่อขออาบน้ำ อากาศในบ้านร้อนจัดวันที่เราถูกตัดไฟ ฉันจะนั่งอยู่ที่ริมหน้าต่างตรงที่รับลมได้ดีที่สุด เหม่อมองต้นไม้และแมลงที่นอกมุ้งลวด แม่นั่งอยู่ข้าง ๆ ฉัน ส่วนพ่อจะนั่งอยู่กลางห้อง ตรงหน้าทีวีที่เปิดเสียงเบา พ่อนั่งบนเก้าอี้มีพนัก และยื่นขาเหยียดยาวพาดบนเก้าอี้อีกตัว เราจะอยู่อย่างนั้นเงียบ ๆ จนช่วงพระอาทิตย์ใกล้ตก ฉันกับแม่จะคุ้ยหาอาหารเท่าที่มีกินลงไป แล้วไปอยู่ในห้องนอนที่เปิดหน้าต่างทุกบาน อากาศตอนกลางคืนจะเย็นลงจนเราสามารถนอนหลับได้

พ่อทิ้งบ้านไว้ให้เรา หลังจากที่พ่อจากไป แม่พยายามจะทำตัวเป็นแม่ที่แสนวิเศษอยู่พักหนึ่ง แม่พยายามทำอาหารแต่ก็ไม่ประสบผลสำเร็จเท่าที่ควร มันมักจะไหม้หรือมีบางอย่างที่ผิดพลาดไป เมื่อฉันกินอาหารที่แม่ทำไม่หมดเพราะรสชาติมันต่างจากอาหารปกติ แม่จะแสดงอาการหงุดหงิดมากขึ้นเรื่อย ๆ ระหว่างที่ต้องเทมันทิ้งลงถังขยะ หลังจากนั้นช่วงที่พ่อออกไปจากบ้าน ฉันก็มักเตร็ดเตร่อยู่แถวโรงเรียนหลังเลิกเรียน พยายามกลับบ้านให้ช้าที่สุด เลือกกินอาหารที่โรงเรียนให้อิ่มที่สุดจากจำนวนเงินน้อยนิดในแต่ละวัน แล้วพยายามหลับก่อนที่แม่จะกลับมาบ้านตอนค่ำ

หลังจากที่พ่อออกไปจากบ้าน แม่เริ่มคบกับผู้หญิงหลายคน บางคนเป็นคนน่ารักมากอย่างที่ฉันเคยฝันว่าเธอจะเป็นแม่ของฉันจริง ๆ แต่ทุกครั้งส่วนใหญ่มักจบที่การทะเลาะกัน ทำร้ายข้าวของและถึงขั้นทำร้ายร่างกาย จานชามหรือแก้วน้ำสวยงามที่แม่เอามาจากบ้านยายแตก มีการทำร้ายร่างกายด้วยการตบตีหรือกระชากผม ก่อนที่พวกเธอเหล่านั้นจะจากไป บางคนแอบมาเจอฉันระหว่างทางไปโรงเรียนหลังจากเลิกกับแม่ เพื่อซื้ออาหารเลี้ยงฉันที่หิวโหยอยู่เสมอสักหนึ่งมื้อหรือซื้อของจุกจิกหน้าโรงเรียนแบบที่เด็กวัยฉันจะอยากได้ให้สองสามอย่าง ก่อนที่พวกเธอจะจากไปอย่างที่ฉันไม่รู้จะไปตามหาจากที่ไหน

ในบรรดาคนที่แม่คบด้วย บางคนอยู่กับเรานานที่สุดเกือบหนึ่งปีครึ่ง บางคนก็อยู่กับเราแค่ไม่กี่เดือน เมื่อเริ่มโตขึ้นเข้าช่วงมัธยม ฉันหลบไปอยู่ตามห้องสมุดโรงเรียนและห้องสมุดสาธารณะจนได้ทุนเรียนมหาวิทยาลัย น้องสาวของพ่อที่เพิ่งหาทางติดต่อฉันได้ตอนจบมัธยม ช่วยเหลือฉันเรื่องค่าใช้จ่ายระหว่างเรียนทำให้ฉันไม่ต้องลำบากทำงานระหว่างเรียนมากนัก และยังช่วยเหลือเรื่องการหางาน ทำให้ฉันได้ย้ายออกจากบ้านตั้งแต่ช่วงใกล้เรียนจบ

เวลาที่แม่เริ่มไปไม่ได้ดีกับคนที่คบด้วย ก่อนนอนแม่จะพยายามเล่าเรื่องความดีต่าง ๆ นานาที่แม่อดทนทำเพื่อฉันให้ฉันฟัง เรานอนในห้องนอนเดียวกันจนฉันขึ้นมัธยมปลาย แม่มักจะโทษว่าผู้หญิงเหล่านั้นนิสัยไม่ดีและเหลวไหล ไม่เหมาะสมจะสร้างชีวิตด้วยกัน และมักก่นด่าย้อนไปถึงพ่อของฉัน ย้ำว่าเขาคือคนผิดที่ทิ้งพวกเราไป มีแค่แม่ที่รักฉันคนเดียว ทั้งที่จริง ๆ แล้วตอนนั้น โดยที่แม่ไม่ได้บอก ฉันรู้ว่าพ่อโอนเงินมาให้แม่จำนวนหนึ่งทุก ๆ เดือน เป็นจำนวนที่มากพอสำหรับค่าน้ำ ค่าไฟ และค่าอาหารทั้งเดือนหากเราเลือกกินอย่างประหยัด แต่ค่าอาหารช่วงสิ้นเดือนมักไม่พอเสมอ เพราะแม่ไม่เคยทำอาหารเอง ตอนที่เงินไม่พอแม่มักจะหงุดหงิดและบ่นขรม นั่งมองสมุดบัญชี พึมพำว่าพ่อส่งเงินมาไม่มากพอ ส่วนฉันที่นั่งหิวโหยทำได้แต่พยายามกินข้าวกลางวันที่โรงเรียนให้อิ่มมากที่สุด ที่จริงพ่อและญาติ ๆ ฝั่งพ่อ ยังเป็นคนจ่ายค่าเทอมให้ฉันอีกด้วย ถึงพวกเขาจะหายไปทันทีที่วันมอบตัวนักเรียนจบลง

และฉันไม่เคยบอกให้แม่รู้ว่าทุกปีช่วงใกล้วันเกิดของฉันซึ่งใกล้กับวันคริสต์มาส พ่อจะโผล่มาพร้อมกับของขวัญ มันเป็นของที่ซื้อได้ตามห้างสรรพสินค้าธรรมดา พวกตุ๊กตาและอุปกรณ์การเรียน และเงินจำนวนหนึ่ง แต่ฉันซ่อนพวกของเล่นไว้ลึกที่สุดในกล่องที่ใต้เตียง ใบเดียวที่มีกุญแจสำหรับล็อกได้ ทับด้วยสมุดหนังสือเรียนจำนวนมาก แม่เคยรื้อไดอารี่ของฉันมาอ่านแล้วหาจังหวะพูดถากถางความคิดของฉัน หรือหลอกถามฉันถึงเรื่องความสัมพันธ์กับเพื่อน ๆ ในสมุดที่ฉันไม่เคยเล่าให้แม่ฟังอยู่บ่อยครั้ง จนสุดท้ายฉันต้องนำสมุดไปเผาทิ้งที่ศาลเจ้าไม่ไกลจากบ้านนัก และเอาของสำคัญต่าง ๆ ไปฝากเพื่อนที่ไว้ใจได้ ฉันซื้อกลอนประตูมาติดห้องไม่นานก่อนจะได้เรียนมหาวิทยาลัย

พ่อในตอนนี้ดูไม่เปลี่ยนไปมากเท่าแม่ แค่ใบหน้าที่สะสมรอยเหี่ยวย่นมากขึ้น ผมดกดำเปลี่ยนเป็นสีเทา และรูปร่างที่สูงก็ดูผอมลงมาก ที่จริงฉันเพิ่งรู้ตัวว่าพ่อผอมลง ก็ตอนที่เห็นรูปถ่ายจากตอนที่เราไปเที่ยวสมัยก่อนในอัลบั้มเก่า ๆ เมื่อก่อนพ่อยังมีช่วงที่ดูรูปร่างหนามีกล้ามเนื้อ แต่ตอนนี้พ่อเป็นชายชราสูงผอม สวมแว่นสายตากรอบสีทองเพิ่มขึ้นมา พ่อสวมเสื้อเชิ้ตลายตารางและกางเกงขายาว ใช้ไม้เท้าพยุงตัวที่เจ้าตัวบอกว่าเพิ่งมาเริ่มใช้เมื่อไม่กี่เดือนมานี้ ฉันคิดว่ามันเหมาะกับพ่อดี

ตั้งแต่ช่วงที่ฉันเรียนมหาวิทยาลัย พ่อแวะกลับมาหาแม่หลายครั้ง ไม่ใช่เพื่อมาขอคืนดี แต่เพื่อมาพยายามทำบางอย่างให้สภาพความเป็นอยู่ของบ้านไม่แย่ลงไปมาก หลังจากที่ฉันเข้ามหาวิทยาลัย แม่เริ่มปล่อยปละละเลยตัวเอง ปล่อยให้ผมยาวแล้วมัดไว้เฉย ๆ ด้านหลังเป็นหางม้า เห็นผมขาวแทรกเส้นผมจำนวนมาก แม่ของแม่หรือยายที่เคยเป็นคนขายของเร่ให้นักท่องเที่ยวล้มป่วยกะทันหัน จึงพักอยู่กับน้า ส่วนสินค้าราวหนึ่งกระสอบของยายที่เหลือ แม่เป็นคนเก็บมา มันแทบจะเป็นมรดกเดียวของยาย ไม่นับเสื้อผ้าและเฟอร์นิเจอร์ไม่กี่ชิ้นในห้องเช่าที่ใส่รถกระบะรอบเดียวไปไว้ที่บ้านน้า

หลังจากยายล้มป่วย การแต่งตัวของแม่ก็เปลี่ยนไป จากเสื้อผ้าสีเข้มที่ดูทะมัดทะแมง แม่เปลี่ยนไปใส่เสื้อยืดค่อนข้างเข้ารูปหลากสีหาซื้อได้ตามตลาดนัด กางเกงขาห้าส่วนลายดอกไม้หลากสีสัน คล้ายกับแม่ค้าตามตลาดนัดสมัยนั้น แม่อาจกำลังพยายามทำตัวเป็นยาย ในความคิดของแม่ แต่แม่ก็ไม่เคยเอาของของยายไปขายเลยสักครั้ง ทุกครั้งที่ฉันกลับมาบ้าน แม่มักพูดว่าจะไปขายของที่ตลาด แต่ไม่เคยทำจริง ๆ แม่อยู่ได้ด้วยเงินที่ครอบครัวของพ่อส่งมาให้ และค่าใช้จ่ายอีกเล็กน้อยจากน้า

จากที่พ่อและอาเล่าให้ฉันฟัง ยายกับตามีความสัมพันธ์ที่ไม่ค่อยดีเท่าไหร่ในช่วงแรก เพราะเป็นการท้องตั้งแต่ยายยังวัยรุ่น ยายทวดซึ่งเป็นแม่ของยายจึงเป็นคนที่รับเลี้ยงแม่ตั้งแต่เด็ก เจ็ดปีหลังจากแม่เกิด ยายก็มีลูกสาวอีกคน ในตอนนั้นความสัมพันธ์ระหว่างยายกับตากลับมาดีขึ้นอีกครั้ง ยายกับตาจึงเป็นคนเลี้ยงน้าด้วยตัวเองแม้จะไม่ได้อยู่ในเมืองหลวง ส่วนยายยังคงรับผิดชอบแม่ต่อไปในบ้านชานเมือง จนแม่ได้งาน ตั้งท้อง และย้ายมาอยู่บ้านเดียวกับพ่อ

ฉันกับพ่อคงคุยกันเรื่องไม่สำคัญอะไรบางอย่าง หลังจากที่ดูเหมือนแม่จะหลับไปแล้ว ผมสีเทาสยายบนหมอน มือที่สวมแหวนมากมายกุมกันวางบนหน้าท้อง ฉันมองมือของแม่ขยับตามจังหวะหายใจขึ้นลง

ในบ้านมีข้าวของมากมายที่แม่ทิ้งไว้ หลังจากที่ฉันออกมา บ้านรกขึ้นหลายเท่าตัว ดูเหมือนแม่จะไม่เคยทำความสะอาดเลย ช่วงแรก ๆ ที่ฉันออกจากบ้าน แม่โทรศัพท์มาหาฉันวันละหลายรอบ แม่มักจะบรรยายเสมอว่า แม่รักฉันมากมายแค่ไหน ทั้งบรรยายสลับกับข่มขู่ว่าลูกที่อกตัญญูจะต้องตกนรก การทำไม่ดีต่อพ่อแม่เป็นบาป จนฉันต้องตัดสินใจไม่รับโทรศัพท์จากแม่อีก

แม่สนิทสนมกับยายทวดมากกว่ายาย แม่เชื่อถือยายทวดมาก ตอนฉันยังเด็กพวกเราสามคนนั่งรถนาน ๆ ไปที่บ้านยายทวดหลายครั้ง บางครั้งก็พายายทวดไปตามวัดหรือโบสถ์ที่แนะนำกันมาว่าศักดิ์สิทธ์ เพื่อขอพรให้ได้เงินมากขึ้นสักนิดก็ยังดี ยายทวดเสียชีวิตหลังจากพ่อออกจากบ้านไปไม่นาน หลังจากยายทวดเสียชีวิต แม่ก็สวมเสื้อผ้าชุดสีขาวล้วนและเทียวไปวัดและโบสถ์ใกล้ ๆ บ้าน ดูเหมือนว่าจะไปช่วยงานบุญต่าง ๆ แต่มักกลับมาบ่นไม่หยุดถึงความเหนื่อยล้า และหยิบหนังสือสวดมนต์ หนังสือธรรมะเล่มเล็ก ๆ ที่วัดเหล่านั้นแจกฟรีกลับมาที่บ้านเสมอจนนับได้ราวร้อยเล่ม ฉันไปช่วยงานที่วัดบ้างบางครั้งโดยพยายามเลี่ยงไม่ยืนใกล้กับแม่

ยายทวดตายตอนฉันอยู่ประถมหก หลังจากยายทวดตายแม่เปลี่ยนมาสวมเสื้อผ้าสีขาว ทั้งชุดขาวแบบแม่ชีและเสื้อผ้าสีขาวที่ซื้อตามร้านมือสองที่ตลาดนัด สลับกับเสื้อพอดีตัวและกางเกงยีนส์ในบางวัน หลังจากนั้นยายก็ตายตอนฉันอยู่มัธยมหก แม่เลิกสวมชุดเสื้อกางเกงยีนส์ เปลี่ยนมาสวมชุดสีขาวสลับกับชุดสีสันฉูดฉาดเป็นบางวัน

เสื้อผ้าห้าร้อยกว่าตัวกองเต็มพื้นหนึ่งห้องในบ้าน ฉันหยิบมันขึ้นมาทีละตัวแล้วแยกประเภททีละตัว เครื่องแบบในยุคต่าง ๆ ของแม่ เสื้อยืดพอดีตัวสีดำ กางเกงยีนส์ขายาวจากกระบะในห้าง เสื้อผ้าสีฉูดฉาดจากตลาด ชุดสีขาว เสื้อผ้าอีกจำนวนมากที่ฉันจำไม่ได้ว่าแม่เคยใส่ ทั้งหมดแพ็กใส่กล่องที่ขอมาจากร้านสะดวกซื้อ มูลนิธิที่เราติดต่อไปมารับของถึงที่บ้าน เมื่อไม่มีของของแม่ บ้านของเราก็ดูว่างเปล่าราวกับร่างที่ไร้วิญญาณ