กล่าวได้ว่า เราจะทราบเรื่องว่าเจ้าเทวทูตนี่คือตัวร้ายในจักรวาลพระคัมภีร์ที่โหดสสัสกว่าธานอสของจักรวาลมาเวลก็ต่อเมื่อ เราเปิดชื่อภาพออกมาเพื่อดูท้องเรื่อง เขาผู้นี้จึงเลวร้ายเพราะมีชื่อภาพกับเรื่องราวกำกับอยู่ สิ่งต่อมาที่เป็นจุดเด่นหลักของภาพคือแววตา แววตาจะเป็นสิ่งที่ทำให้ภาพนี้แตกต่างจากภาพอื่นในหัวข้อเดียวกัน (หัวข้อ Fallen Angle) แววตาของภาพนี้มันส่งเสริมความอาฆาตมาดร้ายให้ตัวละครนี้ แต่ในขณะเดียวกันมันก็ไปสร้างความเห็นอกเห็นใจให้เกิดแก่ตัวละครนี้เช่นกัน เขาจึงชั่วร้ายเมื่อมี ชื่อภาพ และ แววตา ประกอบกันในภาพให้เราเข้าใจว่านี่คือจุดเริ่มต้นของจอมปีศาจเท่านั้น ที่เหลือคือสิ่งที่ผู้ชมต้องรู้สึก

การสร้างความรู้สึกมันไม่จบแค่แววตาและชื่อภาพ แต่มี “เรือนร่าง” ขนาดใหญ่ของตัวแบบ มีส่วนช่วยขับเน้นแววตา และนาฏกรรมที่อยู่ภายใต้ชื่อเหตุการณ์นี้ด้วย

เรือนร่างมนุษย์และปีกเทวทูต: สำนึกร่วมของผู้ชมในฐานะมนุษย์กับตัวแบบก้ำกึ่งมนุษย์

ภาพ Fallen Angle (1847) ของ Alexandre Cabanel นี้ถูกท้าทายโดยพวกเคร่งศีลว่าโป๊นะครับ เพราะเมื่อเทียบกับภาพขนบอื่นๆ ด้วยกันแล้ว ภาพนี้มีขนาดใหญ่พอสมควร และตัวแบบของภาพก็มีชายเปลือยเกือบหมดอล่างฉ่างอยู่กว่าครึ่งของเฟรมภาพ ลองนึกดูว่าเมื่อคุณเดินเข้าโบสถ์แล้วภาพนี้ใหญ่กว่าตัวคุณตั้งอยู่ มันย่อมตำใจความเคร่งศีลที่มองว่าเรือนร่างของเราคือบาปนั่นแหละครับท่านผู้ชม

การโชว์ร่างกายและมัดกล้ามมีนัยยะสำคัญนะครับ เพราะกว่าที่มนุษย์เราจะกลับมาเขียนภาพมัดกล้ามได้สมบูรณ์แบบนั้น มันเกิดจากการเรียนกายวิภาคและสรีระวิทยาที่เริ่มกันมาตั้งแต่สมัยเรอเรสซองค์ (คศว.13–15) รุ่งเรืองในสมัยบาโร๊คและส่งต่อให้งานสมัยใหม่ ทำไมผมถึงว่า “กลับมาเขียน” เพราะในยุคกลางเขาไม่ให้มีการผ่าศพ หมอที่แอบศึกษาร่างกายมนุษย์อาจถูกเผาในฐานะแม่มดหรือถูกขับไล่ในฐานะคนนอกรีต ต่างจากยุคกรีกถึงโรมันที่งานประติมากรรในยุคนั้นบอกเราชัดว่าพวกโรวมศึกษาร่างกายมนุษย์มาอย่างดี

การฟื้นฟูศิลปะวิทยากรจึงทำให้เกิดการตื่นรู้ร่วมกันหลายสาขาวิชาวิทยาศาสตร์ วิศวกรรม การแพทย์ สปรัชญา วรรณกรรมหรือศิลปะยิ่งเด่นชัดมันทำให้ผู้คนเริ่มตระหนักในคุณค่าของร่างกายความเป็นมนุษย์ หรือเป็นความสมบูรณ์ของร่างกายตามนิยามของพวกมนุษยนิยมแบบกรีก อนึ่ง ร่างกายที่สมบูรณ์ยังสอดรับกันอย่างดีกับคำสอนคริสต์ที่บอกว่า พระเจ้าสร้างมนุษย์จากแบบของพระองค์

ความเป็นมนุษย์บนภาพเขียนที่ตัวแบบเป็นมนุษย์ก็ไม่ใช่เรื่องอะไรใหม่ แต่เรื่องราวในพระคัมภีร์มันไม่ค่อยมีตัวเอกเป็นมนุษย์เท่าไหร่หรอกครับ ดังนั้นมันต้องมีสัญลักษณ์อื่นมาสวมใส่ โดยเฉพาะ “เทวทูต” ที่ถูกถ่ายทอดความเป็นมนุษย์รวมกับความไม่ใช่มนุษย์คือ “มีปีก” แต่เทวทูตใน Fallen Angle (1847) ของ Alexandre Cabanel นั้น มันไม่ใช่เทวทูตธรรมดาน่ะสิครับ มันคือสิ่งที่กำลังกลายเป็น “จอมปีศาจ” ตัวแบบนี้ก็มีความก้ำกึ่งหลายสถานะเหมือนกัน

พูดง่าย ๆ ว่า Cabanel ต้องการนำเสนอเรื่องราวตามขนบของพระคัมภีร์ด้วยความแปลกใหม่ คือ การเสนอให้ลูซิเฟอร์ มีอารมณ์และความนึกคิดแบบมนุษย์ด้วยร่างกายแบบมนุษย์ ดึงเราเข้าไปมีส่วนร่วมกับความรู้สึกของลูซิเฟอร์ สิ่งที่ขับเน้นการมีส่วนร่วมนี้คือ “แววตา” นั่นเอง แววตา ที่เก็บรวมบรวมอารมณ์ไว้ ผู้ชมอาจรู้สึกแววตาได้หลายแบบ เช่น รู้สึกว่าลูซิเฟอร์กำลังโกรธแค้น กำลังเศร้า หรือน้อยเนื้อต่ำใจ นั่นคือหน้าที่ของ admonitor

สิ่งสำคัญที่สุดของ “แววตา” ที่เชื่อมเราให้รู้สึก กับ ปูมหลังของความเข้าใจในท้องเรื่องสงครามเทวทูตและการตกสวรรค์ เป็นความขัดแย้งทางอารมณ์ที่รุนแรง หรือเป็นนาฏกรรมที่ให้ความรู้สึก “ทดเทิด” หรือ Sublime (ผมแปลเป็นภาษาผมว่าความเจ็บปวดที่งดงามละกัน) สะเทือนอารมณ์ ซึ่งเป็น Movement ทางศิลปะที่นิยมกันในกลางศตวรรษที่ 18–19 คือ กระแสโรแมนติกนิยม (Romanticism) นั่นเอง

สรุปแล้ว ภาพนี้ต้องการเชื่อมความเป็นมนุษย์ของผู้ชมกับเรื่องราวอัศจรรย์ของพระเจ้า ให้ดูสะเทือนอารมณ์ จะสงสารก็สงสารไม่ได้เสียทีเดียว เพราะเหมือนลูซิเฟอร์ก็กำลังโกรธแค้นอยู่ มันจึงทดเทิดกันอยู่ในภาพ ภาพนี้จึง โรแมนติ๊กกกกก โรแมนติกสุดๆ อารมณ์จัดเต็มเล่นใหญ่รัชดาลัยเธียเตอร์

— — — — — — — — — — —

สุดท้าย นี่เป็นการตีความจากการอ่าน องค์ประกอบของภาพ และสัญลักษณ์ที่ศิลปินสื่อเท่านั้น และเป็นแบบอัตวิสัยของผมมากด้วย ส่วนประเด็นการตัดสินเชิงคุณค่าอื่นๆ ต้องนีเสิร์ชอีกครับ ดูศิลปะอ่านเอาสนุกในแบบฉบับของเราและขอให้เพลิดเพลินกับมิวเซียมและอาร์ทแกลอรีในทุกที่ครับ