“.....ค่ำวันเสาร์ที่22ตุลาคม พ.ศ 2453 ณพระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิตเป็นที่ทราบกันอย่างภายในราชสำนักแล้วว่าพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่5ทรงมีพระอาการมิสู้ดีนักดังนั้นตามระเบียบบนพระที่นั่ง บันไดทางเดินจึงเต็มไปด้วยเหล่าพระราชโอรส-ธิดาพระมเหสีนางใน ที่พากันมาคอยฟังพระอาการประชวร ซึ่งในขณะนั้นพระเจ้าอยู่หัวประทับอยู่บนพระแท่นบรรทมในบางเวลานั้นก็ทรงหายพระทัยเข้าออกครั้งละยาวๆ โดยหายพระทัยทางพระโอษฐ์แรงๆพระเนตรของพระองค์เหม่อลอยไม่จับใครเสียแล้ว ทรงลืมพระเนตรคว้างอยู่อย่างนั้นเองทันใดนั้นพระเจ้าอยู่หัวก็ทรงมีน้ำพระเนตรไหลออกมา คล้ายทรงพระกรรเเสงพระองค์จึงพยายามยกพระหัตถ์ทั้งสองข้างขึ้นมาเช็ดน้ำพระเนตรด้วยพระองค์เอง พระนางเจ้าสุขุมาลฯเห็นจึงรีบนำผ้าขึ้นมาซับน้ำพระเนตรถวาย  โดยมีสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาฯประทับอยู่ปลายพระแท่นบรรทมคอยถวายงานนวดอยู่และรับสั่งให้หมอฝรั่งขึ้นมาถวายตรวจพระอาการ เจ้าพนักงานลงมาตามหมอฝรั่งขึ้นไปถวายตรวจพระอาการอีกครั้งสักพักหมอจึงทูลกับเหล่าพระมเหสีที่ประทับเฝ้าพระอาการอยู่ณ.ที่นั้นว่า...พระเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตเสียแล้ว..... ” 

พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต
ที่มาภาพ Wikipedia

             ตรงกับบันทึกของสมิธ (นายแพทย์มัลคอล์มสมิธ)หนึ่งในคณะแพทย์ที่ถวายการรักษา ความว่า  “แพทย์ทุกคนต่างก็ทราบดีว่าพระเจ้าอยู่หัวคงจะสวรรคตลงอย่างแน่นอนแต่สำหรับประชาชนทั่วไปแทบจะไม่มีผู้ใดทราบถึงพระอาการประชวรเพราะถือกันว่าการสอบถามพระพลานามัยของพระเจ้าแผ่นดินเป็นเรื่องต้องห้าม”

             " วันนั้นอากาศมืดครึ้มไปทั่ว ไม่มีแสงแดดทำให้แลดูครึ้ม เยือกเย็น ลมเหนือที่เริ่มจะพัดในเดือนตุลาคมหยุดนิ่งในวันนั้นแม้แต่ใบไม้สักใบก็ไม่มีกระดิก เสียงนกเล็กๆที่เคยร้องอยู่ตามพุ่มไม้ก็เงียบหายไปธรรมชาติทั่วทั้งกรุงเทพฯ ดูเหมือนจะแสดง ความโศกสลดในความวิปโยคอันยิ่งใหญ่ ” 

"...เหมือนถูกใครเอามือล้วงเข้าไปบีบหัวใจเพราะรู้สึกถึงความสิ้นปัญญาและสิ้นหวังเสียแล้ว... 23ตุลา เวลาเที่ยงคืนแล้วไม่ช้าหมอไรเตอร์ สั่งลงมาจากข้างบนให้บอกฉันว่า ทูลกระหม่อมทรงอ่อนเต็มทีแล้วครั้งเที่ยงคืนล่วงไปแล้ว 45 นาที พระบาทสมเด็จพระรามาศรีสินทร มหาจุฬาลงกรณพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวสวรรคต โดยมิได้รู้สึกพระองค์เลยนับว่าปราศจากความทุรนทุรายทุกประการ...."

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ุ6 พระราชโอรสในรัชกาลที่ 5

          ความวิปโยคของแผ่นดินยังเห็นได้ชัดจากบันทึกของหม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล พระธิดาในสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ในหนังสือสารคดีที่น่ารู้ความว่า 

“.....ได้ยินเสียงผู้ชายร้องไห้อย่างเต็มเสียง ข้าพเจ้าตกใจเพระไม่เคยได้ยิน       ผู้ชายร้องไห้.....” 

          นี่คือตัวอย่างของบันทีกเกี่ยวกับการสวรรคตของรัชกาลที่5ของชาวสยามในสมัยนั้นข้าพเจ้าเชื่อว่าคนไทยในปัจจุบันคงเข้าใจกันดีเพราะไม่นานมานี้เราพึ่งสูญเสียเอกกษัตริย์แห่งแผ่นดินพระบาท-สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช กษัตริย์นักพัฒนาที่ตลอดระยะเวลากว่า 70ปีที่ทรงงานเพื่อแผ่นดิน นำความวิปโยคโศกเศร้ามาให้คนไทยเราเช่นเดียวกันงานพระบรมศพของรัชกาลที่ 5 จัดขึ้นตามโบราณราชประเพณี ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทแต่มีการปรับธรรมเนียมหลายอย่างเพื่อราษฎรกล่าวคือ การงดเว้นให้มีการโกนผมไว้ทุกข์เพราะจะนำความเดือดร้อนให้กับราษฎร ความผูกพันของพระองค์และราษฎรที่รัชกาลที่ 6ทรงเข้าใจพระราชหฤทัยของรัชกาลที่ 5ที่มีต่ออาณาประชาราษฎร์ของพระองค์นั่นคือการจัดให้มีการให้ประชาชนขึ้นไปกราบพระบรมศพของรัชกาลที่5 และเข้าเฝ้าพระเจ้าอยู่หัวองค์ใหม่ คือรัชกาลที่ 6 เป็นธรรมเนียมที่สืบมาจนถึงปัจจุบันแสดงถึงพระเมตตาของกษัตริย์ที่มีต่อประชาชนชาวไทย และในวันที่ 23 ตุลาคมของทุกปีจึงเป็นวันที่มีการจัดงานรำลึกถึงพระบาทสมเด็จพระ-จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระมหากษัตริย์ที่ได้รับการถวายสมัญญานามว่า “พระปิยมหาราช”กษัตริย์ผู้เป็นที่รักของประชาชนจวบจนปัจจุบัน

ติดตามเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ วิถีชีวิต ผู้คน สังคมในอดีต 

ผ่าน Facebook page ตำนานเก่าเจ้านายสยาม