Q: สีของ「お茶」ในภาพจำของคนญี่ปุ่น และ สีของ “ชา” ในภาพจำของคนไทยนั้น เป็นสีเดียวกันหรือไม่ และเป็นสีอะไร?
     A. เป็นสีเดียวกัน คือ สีเขียว
     B. เป็นสีเดียวกัน คือ สีน้ำตาล
     C. คนละสี「お茶」เป็นสีเขียว และ “ชา” เป็นสีน้ำตาล
     D. คนละสี「お茶」เป็นสีน้ำตาล และ “ชา” เป็นสีเขียว

เฉลย : C. คนละสี「お茶」เป็นสีเขียว และ “ชา” เป็นสีน้ำตาล นั่นเองง ตอบกันถูกไหมเอ่ย
.
.
.

เห็นเฉลยแล้วใครถึงบางอ้อบ้างคะ55555 ถ้าใครพอจะคุ้นเคยกับการดื่มชาก็น่าจะตอบกันได้เนอะ ต่อไปเราไปดูกันดีกว่าว่าเหตุผลของคำตอบนี้คืออะไร?

?ภาพจำที่ต่างกันเพราะ “สังคม” และ “ภาษา”?

นอกจากคำว่า “ข้าว” ที่เราได้ยกตัวอย่างไปในคราวที่แล้ว ก็มีคำว่า “ชา” และ “เนื้อ” ค่ะ ที่สังคมและภาษามีผลต่อภาพจำของแต่ละคน แล้วคำไหนเป็น ลักษณะเด่น/ไม่เด่น (marked/unmarked) ล่ะ?

ไทย　　　　　　　　　　　　　　　　　　　ญี่ปุ่น
ชา = unmarked　　ชาเขียว = marked　　　　お茶 = unmarked　　紅茶 = marked

ในภาษาไทยถ้าเราพูดว่า “ชา” จะหมายถึงชาที่มีสีน้ำตาล เพราะฉะนั้นถ้าจะพูดถึงชาเขียวซึ่งไม่ได้มีสีน้ำตาลตรงกับที่คนส่วนมากเข้าใจจึงต้องเติม “เขียว” เข้าไปค่ะ ในขณะเดียวกัน คนญี่ปุ่นที่ดื่มชาเขียวเป็นประจำก็จะรับรู้ว่า「お茶」หมายถึงชาเขียว เพราะฉะนั้นถ้าจะพูดถึงชาฝรั่งซึ่งมีสีอื่นก็ต้องเติม 紅 เข้าไปเพื่อให้รู้ว่า เห้ย นี่ไม่ใช่ชาเขียวนะ

ไทย　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　ญี่ปุ่น
เนื้อ = unmarked　　เนื้อหมู/เนื้อไก่ = marked　　ไม่มี unmarked　　豚肉／鶏肉= marked

ส่วนคำว่า “เนื้อ” ส่วนมากคนไทยจะเข้าใจว่าหมายถึงเนื้อวัวค่ะ (เช่น ถ้าเราพูดว่า “ก๋วยเตี๋ยวเนื้อ” ก็คงไม่มีใครเข้าใจว่าเป็นก๋วยเตี๋ยวที่ใส่เนื้อหมู จริงไหมคะ5555) ดังนั้นถ้าไม่ได้พูดถึงเนื้อวัวก็ต้องเติม “หมู/ไก่/ปลา/ฯลฯ” เข้าไป และในทางกลับกัน ถ้าพูดว่า 肉 เฉย ๆ คนญี่ปุ่นจะไม่ได้นึกถึงเนื้อวัวเหมือนเราค่ะ เพราะคำนี้ไม่ได้เจาะจงว่าคือเนื้ออะไร ดังนั้นต้องเติม「豚／鳥／牛」เข้าไปด้วย เพื่อให้ได้ความหมายที่ครบถ้วนค่า

?️ภาพจำที่ต่างกันเพราะ “ยุคสมัย”?️

ถัดมาเป็นความแตกต่างที่เรารู้สึกว่าใกล้ตัวมากค่ะ แต่บางคนอาจจะไม่เคยสังเกต เพราะถ้ารอบตัวเรามีคนที่ช่วงวัยต่างกัน เช่น คุณพ่อ/แม่ หรือคุณตา/ยาย ก็น่าจะเคยสื่อสารกันไม่รู้เรื่องเพราะ generation gap กันมาบ้างเนอะ5555

อย่างคำว่า “3 โมง” ทุกคนเข้าใจว่าเป็นกี่โมงกันเอ่ย?

เราเคยบอกคุณแม่ว่านัดเจอเพื่อน 3 โมง แต่แม่กลับถามว่า “ไปเช้าเลยหรอ” แว๊บแรกก็งงมากค่ะเพราะเราหมายถึง “บ่าย 3” อีกนิดพระอาทิตย์ก็ตกแล้วมันเช้าตรงไหน (แง55555) แต่จริง ๆ คือคุณแม่มีภาพจำว่า 3 โมงหมายถึง 9 โมงเช้า และภาพจำเรื่องเวลาที่ไม่ตรงกันของเรากับแม่ก็ยังทำให้เกิดความสับสนจนทุกวันนี้ค่ะ?

ส่วนสาเหตุที่ทำให้ 9 โมงกลายเป็น 3 โมงได้ก็คืออ...

ในสมัยก่อนจะนับเวลาแบบที่เรียกว่า “นาฬิกาหกชั่วโมง” ค่ะ คือจะนับเวลาด้วยเลข 1-6 หลังจากเลข 6 ก็จะเริ่มนับ 1 ใหม่ และลงท้ายด้วย “โมง/ทุ่ม/ตี” (เรียกตามเสียงของสิ่งที่ใช้ตีบอกเวลา ใครยังไม่เคยรู้เรื่องนี้ จิ้มจ้า >> โมง-ทุ่ม-ตี)

ดังนั้น 7 โมงเช้าก็คือ “1 โมง” และ 8 โมงเช้าก็คือ “2 โมง” ไล่แบบนี้ไปเรื่อย ๆ จนเที่ยงวัน แล้วก็เริ่มนับ 1 ใหม่ตอนบ่ายโมง วนไปแบบนี้จนครบทั้งวันค่ะ แต่พอเวลาผ่านไปก็มีการเปลี่ยนมาเรียกเวลาตามเลขบนหน้าปัดนาฬิกา แม้จะยังมีการเรียกแบบนาฬิกาหกชั่วโมงปนอยู่บ้าง การนับเวลาในปัจจุบันก็มีความแตกต่างกับในสมัยก่อนพอสมควรค่ะ ดังนั้นคนที่มีช่วงวัยต่างกันก็อาจจะมีภาพจำเรื่องการนับเวลาที่ต่างกันได้นั่นเอง

(P.S. จริง ๆ แล้วในบางพื้นที่ก็ยังนิยมนับเวลาแบบนาฬิกาหกชั่วโมงอยู่นะคะ เพราะฉะนั้นเรื่องนี้ก็สามารถโยงกับความแตกต่างทางสังคมได้ด้วยค่า)


ถ้านำมาโยงกับเรื่อง marked/unmarked ก็จะออกมาหน้าตาแบบนี้

สมัยก่อน　　　　　　　　　　　　　　　　　　ปัจจุบัน
3 โมง (9 โมง) = unmarked　　　　　　　　　　  9 โมง = unmarked
บ่าย 3 โมง = marked　　　　　　　　　　　　　3 โมงเช้า = marked

จะเห็นได้ว่า “3 โมง” ในสมัยก่อนเป็นคำที่ทุกคนเข้าใจตรงกันว่าหมายถึง 9 โมงเช้า แต่คนที่เกิดหลังจากช่วงที่ “9 โมง” เป็นที่แพร่หลายมากกว่า 3 โมง ก็จะมีภาพจำที่แตกต่างออกไป ทำให้การนับเวลาแบบนาฬิกาหกชั่วโมงเลยในปัจจุบันมักจะต้องเติมคำว่า “เช้า” เข้าไปเพื่อให้เข้าใจว่า "หมายถึงกี่โมงกันแน่" นั่นเองค่ะ

.

.
.
จบแล้วค่า สำหรับเรื่อง marked/unmarked ของเรา พอจะเข้าใจกันไหมเอ่ย ยังไงก็ลองเอาไปสังเกตคำที่เราใช้อยู่ทุกวันนี้กันนะคะ แล้วถ้าใครเจอคำอื่น ๆ อีกอย่าลืมเอามาบอกกันด้วยน้า (หรือถ้าใครเคยเจอประสบการณ์ generation gap แบบเราก็เอามาเล่าให้ฟังได้เหมือนกัน55555)

ไหน ๆ ก็พูดถึงชาแล้ว ขอตัวไปดื่มชาก่อนนะคะ?

ใช่ค่ะ เราหมายถึงชานมไข่มุก5555555

ขอบคุณทุกคนที่อ่านจนจบน้า おつかれさま～ ?