บันทึกเรื่อง สิ่งที่ข้าพเจ้าพบเห็นนี้ หม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิสกุล ได้ทรงนิพนธ์ไว้จบสมบูรณ์ตั้งแต่ปี 2486 ด้วยเหตุผลอย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งไม่เป็นที่ปรากฏ บันทึกเรื่องนี้กลับมิได้ถูกตีพิมพ์เผยแพร่ออกสู่สาธารณชนในช่วงเวลานั้น หรือแม้ในระยะหลังต่อมาในช่วงชีวิตของท่านผู้ทรงนิพนธ์, หากยังคงอยู่ในสภาพต้นฉบับมาจนกระทั้งปี 2542 ซึ่งเป็นเวลากว่าครึ่งศตวรรษ

แต่ไม่ว่าเหตุผลที่แท้จริงจะเป็นอย่างไร, ข้อหนึ่งที่เห็นได้จากต้นฉบับก็คือ หลังจากที่ได้ทรงตระเตรียมไว้เรียบร้อยแล้ว ก็มิได้ทรงหวนมาแตะต้องแก้ไขอีกเลย. ภาระในการจัดตรวจทานต้นฉบับอีกครั้งเพิ่อการพิมพ์ในปี 2542 จึงเป็นของท่านผู้มีส่วนสำคัญยิ่งในการทำให้บันทึกสำคัญเรื่องนี้ได้เผยแพร่มาสู่ผู้อ่าน, นั้นก็คือ ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล

ผู้ที่ได้อ่านบันทึก สิ่งที่ข้าพเจ้าพบเห็น ทุกท่าน ไม่ว่าจะมีทัศนะอย่างไร ก็คงเห็นตรงกันอย่างหนึ่งว่า บันทึกเรื่องนี้น่าอ่านอย่างยิ่ง. ที่ว่าน่าอ่านนั้น ไม่ใช่แต่เพียงสำนวนโวหาร หรือความตรงไปตรงมาของผู้ทรงนิพนธ์, หากยังอยู่ที่เรื่องที่ทรงนำมาเล่าด้วย

ประเดิมปีใหม่ด้วยหนังสือเล่มนี้ ด้วยความที่เป็นหนังสือประวัติศาสตร์ ก็เลยดูกึ่งวิชาการหน่อย (หนังสือเล่มแรกของปีที่แล้วก็เป็นกึ่งวิชาการเหมือนกันแฮะ) เรื่องนี้พิมพ์มาหลายครั้ง มีปกหลายเวอร์ชั่น และยังหาซื้อได้อยู่ ส่วนเราได้เล่มนี้มาจากร้านหนังสือมือสองออนไลน์

สิ่งที่ข้าพเจ้าพบเห็น (รวมเล่ม)
ภาพจาก www.matichonbook.com

เราคิดว่า ถ้าใครสนใจประวัติศาสตร์ไทย น่าจะรู้จักเรื่องนี้อยู่แล้วมั้ง ส่วนเราเพิ่งมาสนใจอ่านประวัติศาสตร์จริงจังก็ตอนทำงานแล้ว ทั้งที่ตัวเองเรียนจบโบราณคดีนะเนี่ย ถึงแม้ตอนเรียนจะไม่ค่อยชอบประวัติศาสตร์ แต่เราก็รู้ว่าสิ่งสำคัญในการศึกษาประวัติศาสตร์ คือ ความน่าเชื่อถือของหลักฐาน ต้องหาข้อมูลจากหลาย ๆ ทาง ซึ่งตอนเรียนวิชาประวัติศาสตร์สมัยมัธยม จะไม่ค่อยมีโอกาสได้เรียนหลาย ๆ แง่มุมของประวัติศาสตร์หรอก โดยเฉพาะช่วงเปลี่ยนแปลงการปกครอง ซึ่งหนังสือเล่มนี้แหละเป็นบันทึกอีกมุมมองหนึ่งของประวัติศาสตร์ช่วงสมัยนั้น แต่ด้วยความที่คนเขียนบันทึกเป็นเจ้านายที่ค่อนข้างเป็นคนใกล้ชิดกับพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 เนื้อหาส่วนใหญ่เลยจะเน้นไปทางฝ่ายพระมหากษัตริย์ ฉะนั้น ถ้าอยากรู้ประวัติศาสตร์ช่วง พ.ศ.2475 ของมุมมองฝ่ายตรงข้าม ก็ต้องอ่านเล่มอื่นด้วย 
ถึงแม้ว่าจะหนังสือเล่มนี้จะเป็นหนังสือประวัติศาสตร์ แต่ก็ไม่ได้อ่านยากนะ อาจจะงงกับชื่อและลำดับเหตุการณ์บ้าง แต่โดยรวมแล้วอ่านเพลินเลย

ใครอ่านเล่มนี้แล้วอิน เราแนะนำให้ไปเที่ยวพิพิธภัณฑ์สมเด็จพระปกเกล้าฯ ต่อ อยู่ใกล้กับท่าเรือสะพานผ่านฟ้า เป็นพิพิธภัณฑ์ที่ดี แต่เราไปกี่ทีก็ค่อนข้างเงียบเหงา มีนิทรรศการเกี่ยวกับพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 อย่างเข้มข้น! จัดแสดงได้สวยงาม ที่สำคัญเข้าฟรีด้วย

“แต่อย่างไรก็ตาม, เราคงจะปกครองตามแบบปัจจุบันนี้ต่อไปโดยไม่เปลี่ยนแปลงนั้นก็เป็นไปไม่ได้,  อย่างไรๆ เราก็ต้องให้รัฐธรรมนูญนี้วันหนึ่งไม่ช้าก็เร็ว,”